Archieven
in de Europese gemeenschap
Frankrijk
WilmaWols
...De doorgang naar het tweede depot van het Gemeentearchief van Toulou
se, die tevens dienst doet als werkruimte en fietsenstalling
Het Franse archiefwezen is voor Nederlanders niet onbekend. Vooral de
Archives Nationales in Parijs zijn door menig historicus en ook door vele
Nederlandse archivarissen bezocht. De Franse gemeentearchieven zijn
wat minder bekend. Wilma Wols ging in 1984 geschiedenis studeren aan
de universiteit van Aix-en-Provence en rondde die studie af aan de uni
versiteit van Toulouse in 1988. Voor het onderzoek ten behoeve van haar
doctoraalscriptie maakte zij gebruik van de oud-rechterlijke archieven
van Albi en zo kwam zij in aanraking met het archiefwezen. Na haar af
studeren volgde zij een opleiding documentaliste, waarna zij een tijdelij
ke betrekking kreeg bij de Services d'archives departementales du Tarn te
Albi. Sinds september 1989 is zij in vaste dienst bij de gemeentelijke ar
chiefdienst van Toulouse - een stad van zo'n 368.000 inwoners. Over de
ze gemeentelijke archiefdienst gaat haar bijdrage in onze serie Archieven
in de Europese gemeenschap'.
Gemeentearchieven in Frankrijk
Wettelijk kader Het wettelijk kader voor
gemeentearchieven is de archiefwet van 1979, die
zowel op archieven van de overheid als op particu
liere archieven betrekking heeft. Deze wet defini
eert het archiefstuk als zodanig en de compe
tenties van de verschillende overheden. Daarnaast
wordt de communicabilité, de openbaarheid, vast
gesteld waarbij het uitgangspunt een wet van
17 juli 1978 was. Bepaalde documenten, zoals
raadsverslagen, bouwvergunningen en dergelijke,
zijn direct toegankelijk voor het publiek. Nor
maal gesproken blijven administratieve docu
menten dertig jaar ontoegankelijk, behalve als er
sprake is van staatsgeheimen of privé-gegevens
van particulieren (dan is de termijn 60 tot 150 jaar,
vanaf de datum van het document of vanaf de ge
boortedatum van de persoon in kwestie). In de
praktijk blijkt de wet niet altijd even duidelijk als
het er om gaat te beslissen of een document nu di
rect toegankelijk is of dat er de dertig-jaar-termijn
voor geldt.
Gemeentelijke archiefdiensten vallen onder de
directe financiële en administratieve verantwoor
delijkheid van het gemeentebestuur; de burge
meester is zelfs persoonlijk verantwoordelijk voor
de staat van de archieven. Maar als men in aan
merking neemt dat Frankrijk 36.000 gemeenten
telt (dus even zoveel gekozen burgemeesters - en
een archiefdienst is zelden een verkiezingsitem -),
dan zal snel duidelijk zijn dat er enorme verschil
len bestaan in dit land.
Als men de officiële statistieken van de Direc
tion des Archives de France (d.a.f., een directie van
het Ministerie van Cultuur) bekijkt, zijn de
gemeentearchieven te verdelen in verschillende
groepen: ten eerste de archiefdiensten van ge
meenten met meer dan 80.000 inwoners. Hierbij
worden ook de steden gerekend die minder inwo
ners hebben, maar wel een rijk verleden en (dus)
een belangrijk oud-archief. De tweede groep
wordt gevormd door steden van 20.000 tot
80.000 inwoners en de derde door steden en dor
pen met minder dan 20.000 inwoners.
De gemeenten uit de eerste groep zijn verplicht
een archiefdienst te hebben onder leiding van een
archivaris-paleograaf (iemand met het diploma
van de Ecole des Chartes). Steden van meer dan
30.000 inwoners worden ook geacht over een ar
chiefdienst te beschikken, maar kunnen die com
bineren met een documentatiecentrum. De chef
ervan hoeft geen chartiste te zijn. Sinds de wet van
21 december 1970 zijn de stadjes en dorpen van
minder dan 20.000 inwoners in principe ver
plicht al hun archieven die ouder zijn dan hon
derd jaar aan de departementale archiefdienst over
te dragen. Dit gebeurt echter lang niet in alle ge
vallen, daar de departementale depots er vaak
noch de ruimte noch het personeel voor hebben.
De conservateur-archivaris van het departemen
tale depot oefent trouwens controle uit op alle ge
meenten van zijn district en kan eventueel, in ge
val van notoire verwaarlozing, de archieven van
een gemeente ambtshalve in beslag nemen.
De meeste problemen leven bij de kleinere ge
meenten, daar het aanstellen van gespecialiseerde
krachten niet verplicht is. Men ziet dan ook regel
matig de bibliothecaris (gemeentebibliotheken
worden zwaar gesubsidieerd) zich over het ge
meentelijk archief ontfermen, al dan niet na een
stageperiode bij het departementale archief. In
meer en meer departementen wordt nu een 'inter
gemeentelijke' voorziening getroffen onder de di
recte verantwoordelijkheid van de departementa
le archiefdienst. Eén archiefmedewerker, betaald
door verschillende gemeenten, verdeelt zijn tijd
tussen de gemeenten. Meestal is zo'n regeling be
doeld om de achterstanden in te halen en de ar
chiefdiensten te organiseren.
Opleiding Naast de welbekende Ecole des
Chartes bestaat er sinds enkele jaren een opleiding
van universitair niveau voor archiefmedewerkers.
In Lyon en Mulhouse kan men een licence1 in ar-
chivistiek en documentatie behalen. Alleen Mul
house geeft de mogelijkheid om door te gaan voor
maitrise en d.e.s.s. Het bezit van de licence en de
maitrise maken het mogelijk om in kleinere ar
chiefdiensten hoofdfuncties, en bij grotere dien
sten categorie A-functies2 in te nemen. (Hier moet
ik de Franse voorkeur voor de concours even aan
stippen: drie belangrijke functies (twee in catego
rie A en een in b) bij de departementale depots zijn
alleen op deze wijze bereikbaar.3 De toelatingsei
sen voor deze concours zijn simpel: maitrisee.n li-
[163]
