Het Vorstendom Liechtenstein behoort tot de
dwergstaten van Europa. Het bergachtige land ligt
ingeklemd tussen Zwitserland en Oostenrijk. Op
31 december 1988 woonden er 28.181 mensen op
zo'n 160 km2. De hoofdstad Vaduz met ongeveer
5000 inwoners is eigenlijk een groot dorp. De He
ren van Liechtenstein kochten in 1699 de heerlijk
heid Schellenberg en in 1712 het graafschap Vaduz.
Keizer Karei vi bevorderde in 1719 de heerlijkheden
Vaduz en Schellenberg tot het Rijksvorstendom
Liechtenstein.
De organisatie van het archiefwezen in Liechten
stein is, zoals verwacht mag worden in een klein
land, overzichtelijk. Het Vorstendom bezit een
Landesarchiv en elf gemeenten, die hun eigen ar
chieven bewaren. Sommige gemeenten hebben een
eigen archivaris in deeltijddienst, zoals Vaduz en
Schaan. Het gaat hier om gepensioneerde leraren.
De regering kwam in 1957 met een verordening voor
de archieven van de gemeenten. Het Huisarchief
van de Vorst van Liechtenstein is één van de belang
rijkste particuliere archieven in het dwergstaatje.
Het archief van de Vorstelijke Familie bevindt zich
gedeeltelijk in het Slot te Vaduz. Een ander deel
wordt bewaard in Wenen. De archivaris van het
Huisarchief reist tussen beide steden op en neer.
Een andere relevante instelling, het Josef Rheinber-
ger-Archiv in Vaduz, beheert documenten, die be
trekking hebben op de Liechtensteinse componist
Josef Gabriel Rheinberger (1839-1901).
Het Landesarchiv
Bij de oprichting van de Landesbibliothek in 1961
werd tevens voor het eerst een Landesanhivar be
noemd. De Landesbibliothekarvc&s tevens Landesar-
chivar. De personele unie tussen de Landesbiblio
thek en het Landesarchiv bestaat nog steeds. Het
Landesarchiv kwam in een moderne huisvesting, ge
legen achter het regeringsgebouw in Vaduz. De
huisvesting miste aanvankelijk echter werkruimte.
In 1977 kwam er een belangrijke uitbreiding met
magazijnen, een bureau- en een bezoekersruimte.1
De regering van Liechtenstein kwam in 1975 met
de Verordnung vom 2. Dezember 1975 über das Lan
desarchiv, waarin de organisatie en inrichting van
deze archiefinstelling werd geregeld.2 Het Landesar
chiv kreeg hierbij de bewaring, het beheer en het ge
bruik van de volgende bestanden opgedragen:
1 de archiefbestanden van het voormalige Kasteel
archief tot 1699/1712, de overgang van de heerlijk
heden aan de Vorsten van Liechtenstein;
2 de archieven van het vorstelijke Oberamt tot 1862
en de vorstelijke regering sedert 1862;
3 het archief van de Landstag sedert 1862;
4 gerechtsarchieven;
5 verworven (particuliere) archivalia betrekking
hebbend op de geschiedenis van Liechtenstein;
6 kopieën, microfilms, uittreksels en dergelijke van
belangrijke archiefstukken, die elders berusten;
7 een handbibliotheek;
8 kaarten, foto's, films en geluidsbanden.
Uiteindelijk dienen alle belangrijke archiefstukken
van het centrale bestuur en de centrale ambtenarij
in het Landesarchiv terecht te komen. Nadrukkelijk
werd de vorming van Parallelarchive aus ablie-
ferungspflichtigen Orginalakten oder Doppeln bzw.
Kopien naast het Landesarchiv verboden. Het is op
vallend dat in de wet met archiefstukken Schrift-
gut)I niet alleen papieren informatiedragers worden
bedoeld, maar ook films, foto's, dia's, geluidsban
den, speelplaten en electronische informatiedra
gers.'
De Landesarchivar kreeg naast het beheer van het
Landesarchiv ook een inspectietaak toegewezen:
a die Registraturarchive und anliche Aktenablage-
gestellen der Landesverwaltung und der Gerichte zu
besichtigen sowie Erhebungen über den Stand die-
ser Archive zu machen;
b die Registratoren in den Ablieferungsvorbereitun-
gen zu beraten und zu kontrollieren, ob die dafür
geitenden Weisungen eingehalten werden.4
De overbrenging van dynamische archieven naar
het Landesarchiv geschiedt in de regel na tien jaar.
Bescheiden die betrekking hebben op nog lopen
de zaken, zijn hiervan uitgezonderd. Voor de recht
banken en justitie geldt een overbrengingstermijn
van 35 jaren, nadat de laatste uitspraak in een rechts
zaak is gedaan. Archivreife bestanden dienen geor
dend en vergezeld van een overzichtslijst te worden
aangeboden aan het Landesarchiv. De archiefvor
mende diensten en het Landesarchiv stellen geza
menlijk bewaartermijnen en richtlijnen voor bewa-
[30]
ring en vernietiging van Massenschriftgut vast. De
regering dient hieraan haar goedkeuring te geven.
Men houdt bij het opstellen van regels voor bewa
ring en vernietiging rekening met de waarde van het
archief voor de rechtszekerheid, het bestuur, de we
tenschap, de cultuur en andere belangen. Het Lan-
desarchivheeft de mogelijkheid te beslissen in geval
len van vernietiging van individuele archiefbeschei
den. De wijze van vernietiging is voorgeschreven:
Schriftgut, das ausgeschieden werden soil, muss durch
Aktenvernichter verkleinen oder verbrannt werden.''
Archiefstukken, in het Landesarchiv aanwezig en
ouder dan vijftig jaar, zijn in principe toegankelijk
voor raadpleging. Uitzondering vormen die stuk
ken, waarbij het staatsbelang in gedrang komt en
gerechtsbescheiden die de privacy van personen be
dreigen. De openbaarheidsbeperking kan in deze
gevallen verlengd worden. De Landesarchivarvraagt
in twijfelgevallen toestemming van de regering.
Toestemming tot inzage in archiefbescheiden jon
ger dan vijftig jaar kan worden gegeven bij weten
schappelijk onderzoek, mits publieke en privé-be-
langen niet worden geschaad. De onderzoeker dient
hiervoor een gedetailleerd beschreven verzoek in bij
de Landesarchivar, die het verzoek met zijn oordeel
aan de regering voorlegt. De regering beslist over
een eventuele toestemming {die Erlaubnis zur Ein-
sichtnahme in Akten... wird nur Personen erteilt, die
vertrauenswürdig sind und Gewdhr dafür bieten, dass
sie die ihnen zur Einsicht überlassenen Akten nicht
missbrauchlich verwenden werden).6
Het Landesarchiv maakt het laatste decennium
kennis met een sterk stijgend aantal bezoekers. Zo
steeg het aantal bezoekers van een enkeling in 1980
naar meer dan 500 bezoekers over de eerste elf
maanden van 1986: In Vergleich zu andern Archiven
dieser Grössenordnung ist dies eine höchst beeindru-
kende ZahlJ De raadpleging van bescheiden in het
Landesarchiv is gratis. De belangrijkste documenten
en kranten worden, net als in Nederland, vermi-
crofilmd.
Het Landesarchiv maakt bij een vluchtig bezoek
een moderne indruk. De wettelijke regelingen be
vestigen deze indruk. De archivaris in Liechtenstein
loopt net als in Nederland tegen grote problemen
op. In de jaren zeventig constateerde de Landesar
chivar dat historisch onderzoek en archieftechni-
sche werkzaamheden op gespannen voet kwamen te
staan: Die eigene Forschungs- und Publikationstdtig-
keit des Archivars ist nicht nur erwünscht, sondern sie
stellt die für die Archiefarbeit unerldssliche Verbin-
dung von Forschungs- und Verwaltungsinteressen dar.
Leider fiillt sie immer mehr den andern, drangende-
ren, hdufig unausschiebbaren Pflichten zum Opfer. Es
ist aber auch ungerecht und falsch, die Leistung eines
Archivs nach dem Ausmass der publizistischen Tdtig-
keit zu berurteilen. Die wahre und wichtigste Archi-
varbeit ist das Ordnen, Verzeichnen etcJ Ruim tien
jaar later is door de enorme toevloed van informa
tiedragers een ander fenomeen tot bloei gekomen in
Liechtenstein: Efftzientes Aktenmanagement: eine
neue Herausforderung?
Summary
In September 1990 the author visited the Landes
archiv in Vaduz, Liechtenstein. In this institution
the archives of the central administration and the
civil service are preserved. In particular the legis
lation on the management of state archives is dis
cussed.
Moten
i P. Vogt, 'Das Liechtensteinische
Landesarchiv - Aufgaben, Bestande
und Geschichte', in: 23Jahre
Liechtensteinische Landesbibliothek,
Beilage zum Liechtensteiner
Vaterland und Liechtensteiner
Volksblatt, november 1986.
2 Liechtensteinisches Landesgesetzblatt,
1976,2 (9 januari 1976).
3 Richtlinien vom 77. Juli 1984 iiber die
Abgabe von Schriftgut an das Liec-
tensteinische Landesarchiv.
4 Liechtensteinisches Landesgesetzblatt,
1976,2 (9 januari 1976), artikel 5.
5 Richtlinien, artikel 15.
6 Beniitzungsordnung vom 21. Mdrz
[31]
1984fir das Liechtensteinische Lan
desarchiv, artikelen 14-15.
7 Vogt, 6.
8 A. Ospelt, Das Liechtensteinische
Landesarchiv (Vaduz, 1978), 20.
9 Vogt, 6.