Dr. H. C. H. Moquette, adjunct-archivaris van
Rotterdam van 1901 tot 1929 en één der eerste
vrouwelijke archivarissen.
Uit: Honderd jaar gemeentelijke archiefzorg,
103.
sche invalshoek van de archiefwetenschap, stond het 'het ambt eenigszins com-
promitteerende' artikel natuurlijk niet aan32 en hij kreeg als bondgenote de
Rotterdamse mejuffrouw dr. Moquette, die als 'gestudeerde vrouw' in 1901
het eerste vrouwelijke VAN-lid was geworden.33 Interessant is dat in 1910 bij
het rijksarchiefwezen elf doctoren in de rechtswetenschap werkzaam waren
tegen vier in de letteren; bij het gemeentelijk archiefwezen dertien tegen acht.34
8
Inbewaringgeving van rijksarchiefbescheiden
Sinds 1811 berustten vele oude lokale rechterlijke archieven bij de rechtban
ken.35 In Rotterdam waren ze pas in 1821 ingeleverd, maar in 1860 terugge
keerd nadat de minister van Justitie erin had bewilligd ze in bepaalde gevallen
terug te geven, 'voor welk bewijs van verlichte denkwijze de gemeente Rotter
dam genoemden Minister steeds dankbaar zou blijven'.36
In 1879 nu werd bij kb bepaald dat de oude lokale rechterlijke archieven
van de rechtbanken naar de rijksarchiefbewaarplaats moesten worden over
gebracht, en in 1883 volgde een kb, waarbij de gemeentebesturen, die nog der
gelijke archieven onder zich hadden, eveneens tot overdraging verplicht wer
den.37 Omdat de oude rechterlijke archieven sterk met de oude administratieve
archieven verweven waren en ondeelbare bestanddelen bevatten, weigerden ver
scheidene gemeentebesturen in te leveren wat zij als hun eigendom beschouw
den.38
Nu de 'verlichte denkwijze' van de minister in 1860 een achterhaalde zegen
bleek te zijn, verkochten de gemeentearchivaris van Rotterdam en de Com
missie voor het Archief aldaar eensgezind 'neen' en ze bleven jaren met de mi
nister en het denkend brein achter hem, de referendaris Victor de Stuers, in
een juridisch gevecht gewikkeld alvorens te capituleren en de over te dragen
rechterlijke bescheiden in bewaring terug te ontvangen.39
Andere gemeenten bleven 'geruchtmakende tooneelen' ten beste geven tot ver
na de eeuwwisseling; het langst hebben zich de gemeentebesturen van Deven
ter, Dordrecht, Woerden en Vlaardingen verzet tegen 's rijks inhaligheid.
Opmerkenswaard is dat in het kb van 1879 voor het eerst de constructie is
bedacht om onder bepaalde voorwaarden aan gemeenten archiefbescheiden,
die op die gemeenten betrekking hebben, in bewaring te geven.40 Wat voor
de oude rechterlijke archieven sinds 1879 gold en in de Archiefwet 1918 wette
lijk is vastgelegd, is naar wij weten sindsdien ook voor andere categorieën 'lo
cale herkomst' overgenomen. Tenslotte is in het Archiefbesluit van 1968 de
inbewaringgeving onderbouwd met een algemene basis,41 welke in 1970 door
de Archiefraad in zijn advies nummer 4 nader is gepreciseerd. Van 31 oktober
1973 dateert het bekende advies nummer 50, waarbij werd voorgesteld om aan
de gemeentelijke archiefdiensten van Amsterdam en Rotterdam mede op grond
van hun bijzonder positie 'zowel t.o.v. de Rijksarchiefdienst als t.o.v. andere
gemeentelijke archiefbewaarplaatsen' onder meer de negentiende-eeuwse rech
terlijke archieven en successiememories in bewaring te geven. Fikse strubbe
lingen waren het gevolg tussen enerzijds de algemene rijksarchivaris, het Con
vent van Rijksarchivarissen en de minister, anderzijds de archivarissen van
Amsterdam en Rotterdam en in hun kielzog de Landelijke Kring van Gemeente
en Streekarchivarissen, terwijl de van tussen de strijdende partijen bekneld
raakte.
We weten goed waarop het conflict, dat ongelukkigerwijze vermengd werd
met grote onenigheid over de gewenste gevolgen voor de bestaande rijks- en
gemeentearchieven van de in 1972 aangekondigde gewestvorming, is uitgelo
pen. In het spoor van het Convent distantieerde de minister zich van het 'heil
loze verwarring' scheppende instituut inbewaringgeving om tenslotte in de Nota
Archiefbeleid van 1985 de beëindiging ervan aan te kondigen, met dien ver
stande dat wat in bewaring gegeven is aan archieven 'gemeentelijke herkomst'
van vóór 1813 en enige andere expliciet genoemde categorieën omgezet zal wor
den in blijvende overdracht.42
9
De Roermondse archiefkwestie
Het gepeupel van Rotterdam heeft nooit de barricades beklommen tot behoud
van de door de minister ondanks advies 50 voor de rijksarchiefdienst gevor
derde successiememories of tot terugkrijging van een door het hoogheemraad
schap van Schieland wederrechtelijk tijdens mijn afwezigheid weggehaald en
ondanks advies 186 niet teruggegeven archief van een ontpolderde polder. In
een - in Van der Gouw's terminologie - 'archivistieke schelmenroman' van Ca-
rel Bloemen worden we er wel mee geconfronteerd dat de Limburgse gouver
neur Ruys de Beerenbrouck en de rijksarchivaris in Limburg Flament zich in
de jaren negentig van de vorige eeuw maar beter niet meer in Roermond kon
den laten zien omdat de burgerij van die stad tegen hen te hoop liepVan 1889
tot 1901 duurde de Roermondse archiefkwestie, ontstaan doordat de minis
ter, alias Victor de Stuers, de overbrenging naar het nieuwe rijksarchief te Maas
tricht had gevorderd van de op grond van een bepaling in het Barrièretractaat
van 1715 in het Roermondse Stadhuis berustende archieven van onder
9
