Terminologie voor grafische archivalia
Ter verantwoording
In de inleiding van het Lexicon van Nederlandse Archieftermen ('s-Gravenhage
1983) wordt de behoefte gesignaleerd aan een terminologie voor kaarten en pren
ten. Een terminologie voor die archiefbescheiden viel nog buiten de publikatie
in afwachting van de gedachtenwisseling over deze zaken. De behoefte eraan
is sindsdien toegenomen, niet het minst door acquisitie van moderne bestan
den. De afdeling Kaarten en Tekeningen van het Algemeen Rijksarchief heeft
het initiatief genomen hier iets aan te doen.
Uitgangspunt was een lijst met termen, die met dit doel in 1983 was opgesteld
ten behoeve van de opleiding tot kaartbeheerder aan de P. A. Tiele-academie.
Een werkgroep bestaande uit medewerkers van de afdeling Kaarten en Teke
ningen, te weten J.Faber, R. M. Haubourdin en C. J.Zandvliet, en M. Kok en
Th. H. P. M. Thomassen, nam het op zich deze lijst uit te breiden en te redige
ren. In twee bijeenkomsten heeft de werkgroep een vernieuwde en uitgebreide
lijst samengesteld. Na nog enkele wijzigingen en aanvullingen, waarbij vooral
opmerkingen van E. J. Nusselder van de Rijksgebouwendienst van groot nut
bleken, werd de lijst in het Nieuws van Archieven (oktober 1987) gepubliceerd
met de oproep aan collega's de termen kritisch te lezen en om eventueel de werk
groep schriftelijk kritiek toe te zenden. De reacties die de werkgroep vervol
gens bereikten, werden aan de leden van de werkgroep uitgereikt.
De lijst zoals die nu tot stand is gekomen, is het resultaat van de verwerking
van de kritiek en aanvullingen 'uit het veld'. De werkgroep is iedereen die ge
hoor gaf aan de oproep dankbaar voor hun medewerking.
Deze terminologie is door het bestuur van de van goedgekeurd als deelter-
minologie bij het Lexicon en zal te zijner tijd als zodanig opgenomen worden.
Systematiek
De lijst geeft alleen die termen die voor beschrijvingen dienen; of met andere
woorden, zij dient als beschrijvingshulpmiddel. Voor begrippen met betrek
king tot ordening wordt verwezen naar het voornoemde Lexicon. Er wordt in
deze lijst geen limitatieve opsomming gegeven; de voornaamste beschrijvingster
men zijn erin opgenomen.
Termen die eveneens voorkomen voor de geschreven archivalia en reeds ge
definieerd zijn, worden pro memorie (pm) opgenomen met verwijzing naar het
Lexicon-nummer (bijvoorbeeld: deel en band). Verwante termen worden even
eens met verwijzing naar het Lexicon opgenomen (bijvoorbeeld leggerkaart-
76
legger). Aangezien de werkgroep van mening is dat voor grafische archivalia
dezelfde ordenings- en beschrijvingsmethoden gelden als voor de geschreven
archieven, komt de indeling van de lijst in grote trekken overeen met die van
het Lexicon. Wel wijzen wij op de toevoeging van het begrip 'schaal' dat spe
cifiek is voor deze categorie archivalia.
De werkgroep heeft geen sluitend systeem in de rangschikking der termen
nagestreefd. Wel zijn zoveel mogelijk soortgelijke termen bij elkaar geplaatst.
Tussen de termen zijn 'overlappingen' mogelijk (bijvoorbeeld van plattegrond
en technische tekening, in casu ontwerp-, bestek-, werk- of revisierekening).
Keuze zal afhangen van de inventarisator en het archief. Toegevoegd zijn ter
men voor driedimensionale archivalia, dit vanwege hun nauwe band met de
grafische archiefbescheiden bij de diverse diensten (bijvoorbeeld de maquet
tes en modellen die dezelfde functie vervullen als bestektekeningen bij een aan
besteding).
Uiterlijke vorm
1 Blad Is een los stuk papier, perkament, linnen of kunststof.
N.b. Zie Lexicon nr. 25 en Nederlands archiefterminologie nr. 2.
pm Deel Is een aantal in boekvorm genaaide of gebonden bladen of katernen.
N.b. Zie Lexicon nr. 29.
pm Band Is een deel bestaande uit een aantal in boekvorm genaaide of gebon
den bescheiden die afzonderlijk zijn ontstaan.
N.b. Zie Lexicon nr. 30.
2 Portefeuille Is een groot aantal losse bladen, bijeengehouden door een groot
formaat omslag.
N. b. De term 'pak' is vermeden aangezien deze meer op geschreven stukken
van toepassing is.
Zie ook Lexicon nr. 32 en Nederlandse archiefterminologie nr. 11.
Redactie en inhoud
3 Kaart Is een gegeneraliseerde afbeelding op schaal (van een deel) van het aard
oppervlak.
N.b. Gegeneraliseerd houdt in: een weergave in symbool-taal (punten, lij
nen, vlakken). Bij de beschrijving kan de term 'kaart' aangevuld worden met
specificaties zoals 'topografische', 'geologische', 'administratieve'.
4 Landmeterkaart Is een kaart opgemaakt door een gezworen of geadmitteerd
landmeter om als rechtsgeldig bewijs van het daarop gestelde te dienen.
N.b. Zie ook de definitie van een akte, nr. 38 van het Lexicon.
Gezworen landmeter: in dienstverband bij een overheidsinstantie.
Geadmitteerd landmeter: toegelaten door een overheidsinstantie in een rechts
gebied.
5 Leggerkaart
a Is een landmeterkaart houdende voor onbepaalde tijd vastgelegde gegevens
betreffende onroerend goed.
N.b. Zie de definitie van de verwante legger in het Lexicon nr. 83b.
77
