Good tools shorten labour
Peter Horsman
besloten informatie en door hun omvang met de gebruikelijke hulpmiddelen
niet of maar ten dele voor het onderzoek bruikbaar waren. De geschiedschrij
ving kan daardoor nieuwe impulsen en inhoud krijgen. De historische werke
lijkheid wordt beter zichtbaar. Maar: wie deze geweldige nieuwe mogelijkhe
den overweegt moet niet vergeten dat elk trefwoord wel eerst ingevoerd moet
worden!
354
Is de computer wel het tovermiddel waarvoor hij wordt versleten? P. J. Hors
man, automatiseringsmedewerker bij de Rijksarchiefdienst, geeft zijn visie op
de toekomst. Tradionele automatiseringstoepassingen zullen vastlopen. For
mulering van doelstellingen en analyse van werkprocessen is noodzakelijk.
De computer wordt in het archiefwezen toegepast tussen twee uitersten: de in
houdelijke ontsluiting van afzonderlijke archiefbestanddelen en het beheer van
archieven in het depot. (De problematiek van de machineleesbare archieven
laat ik hier buiten beschouwing.)
De automatisering is betrekkelijk laat op gang gekomen: in Duitsland in de
jaren zestig; in Nederland-het Katholiek Documentatiecentrum uitge
zonderd - pas in de jaren tachtig toen microcomputers de nieuwe hulpmidde
len binnen het budgettaire bereik van archiefdiensten brachten en archivaris
sen met behulp van standaardpakketten hun eigen toepassingen konden maken.1
De development trap, waarvoor Cook waarschuwt,2 dat ontwikkelde program
ma's en gebruikte apparaten door veroudering niet onderhoudbaar blijken,
is in Nederland dan ook nog niet aan de orde.
De meeste van die toepassingen hadden betrekking op het beschrijven en indi
ceren, in mindere mate op archiefbeheer. Opvallend is dat de ontwikkelingen
veelal geïsoleerd plaatsvonden. De betekenis van adpa en andere internatio
nale archieftijdschriften mag kennelijk niet overschat worden.
Het doel van de automatisering leek vooral gericht op besparing van arbeids
tijd en daardoor het uitvoeren van werkzaamheden waarvoor normaal gespro
ken geen tijd beschikbaar was. De grootste efficiency was te bereiken in het
bijna klassieke toepassingsgebied, het beschrijven en indiceren van archief
bestanddelen. Enerzijds behoren deze tot de primaire werkzaamheden van de
archivaris, anderzijds sloten de computertoepassingen goed aan bij de gang
bare algemene ontwikkelingen in de automatisering: de operationele verwer
king van grote hoeveelheden gelijksoortige gegevens.3 En bovendien boden die
toepassingen mogelijkheden in het oude archivistische spanningsveld, de kri
tiek van het historisch onderzoek dat archieven niet onderwerpsgewijs ontslo-
t
355
