de ara komt niet in hun vizier, tegenover het provinciaal bestuur ben je hoofd
van dienst en tegenover het rijk ben je rayonchef. Dat geeft in de provincie
wel eens problemen'. En door de geringere financiële mogelijkheden nam de
afhankelijkheid van Den Haag toe.
'Ik heb eigenlijk wel eens van mezelf gedacht dat ik een rijksarchivaris ben
die het rijksarchief beheert als ware het een gemeentearchief. Nogal zelfstan
dig. "Den Haag laat me nou toch doen" dacht ik wel eens. Dat krijg je door
dat je zo'n provincie door en door kent'.
Het rijksarchief bedreigd
Volgens Pirenne heeft Den Haag wel eens te weinig oog gehad voor de bijzon
dere Brabantse situatie. Elke provincie heeft zijn couleur localeBrabant heeft
daarbij een dekkend net van gemeente- en streekarchieven, 'waardoor een rijks
archivaris in de provincie Brabant op een hele andere manier opereert dan zijn
collega elders'. Je moet dan van Den Haag vrijheid van handelen krijgen.
Pirenne heeft zich in het convent van rijksarchivarissen altijd kritisch op
gesteld tegenover bewaargeving en vervreemding. Het Brabantse rijksarchief
is arm aan materiaal van vóór 1794 veel ligt in Brussel. Tijdens Pirennes rijk-
sarchivariaat is 70% van het oude bestand dat hij in 1963 aantrof, uit de de
pots verdwenen naar het lokale niveau. Het gaat Pirenne aan het hart: 'ik ben
misschien wat minder de nuchtere archivaris van nu die dat helemaal bedrijfsma
tig bekijkt. Ik ben ook de archivaris die archieven beschouwt als een soort kunst
schat, een kostbaar erfgoed, dat je ook wel graag zelf wilt beheren'Hij is dan
ook niet gelukkig met de vervreemdingsplannen uit de Nota Archiefbeleid, ze
ker niet in het geval van de notariële archieven, 'die op strikt formele gronden
daarvoor niet in aanmerking kunnen komen. Ik voel me eigenlijk permanent
bedreigd'. Allereerst door het royale en gemakkelijke denken over bewaarge
ving en vervreemding bij de Centrale Directie en het departement, verder door
instellingen als het Katholiek Documentatie Centrum, dat veel voor Brabant
belangrijke archieven naar zich heeft toegehaald, die daar als 'katholica' wor
den beschouwd (volgens Pirenne betreft het 'Brabantica') en tot slot door ge
meentearchieven, die archieven die eerder in het Rijksarchief thuishoren 'naar
zich toe organiseren'. Het Rijksarchief vergelijkt Pirenne met 'een zeug, waar
iedereen aan de mem lag en die zelf in eerste instantie weinig terugkreeg daar
voor'. Daarom is hij blij dat er nu tussen het Rijksarchief en de vijf grote ge
meentearchieven goede afspraken zijn gemaakt over de acquisitie van bedrijfs
archieven, 'een voor Nederland unieke modus vivendi'
Op de vraag of hij wel eens de neiging heeft gehad zelf archiefstukken bij
anderen weg te halen reageert hij berustend. Het archief van Raad en Reken
kamer van Bergen op Zoom bijvoorbeeld 'had nooit aan het gemeentearchief
in bewaring gegeven mogen worden; dat is in 1949 buiten medeweten van het
Rijksarchief vanuit Den Haag naar Bergen op Zoom gegaan. Dit ongedaan
maken zou een slechte verstandhouding veroorzaken en ik dacht: "dat leidt
tot niets". Alleen rijksarchieven, die ten onrechte in gemeentearchieven
berusten - zoals rechterlijke archieven uit de periode 1814-1838 - heeft hij te
ruggehaald.
196
Foto's: J. A.M. Y. Bos-Rops.
Ondanks de zakelijke geschillen zijn de persoonlijke verhoudingen tussen rijks
archivaris en gemeente-/streekarchivarissen eigenlijk prima, 'gelukkig, want
ik kan niet werken in een sfeer van vijandschap'. Volgens Pirenne is het een
voordeel te werken in een provincie waar je veel collegae hebt; er vindt dan
een samenballing plaats van kennis en vriendschap. Hij acht het van belang
dat de rijksarchivaris zich kan inleven in de positie van een gemeentearchiva
ris, dat was 'één van de redenen waarom ik wel een zekere voorkeur had voor
een gemeentearchivaris als opvolger'.
De eigenschappen van een rijksarchivaris
Pirenne ontkent desgevraagd dat hij vindt dat de rijksarchivaris in Brabant
altijd een Brabander moet zijn, maar hij moet zich wel kunnen inleven in het
leefklimaat, 'hij moet zich er wel echt een beetje happy voelen'. Een collega
met een geweldige afkeer van de katholieke kerk bijvoorbeeld zou moeilijk
in Brabant kunnen functioneren. In job rotation voor rijksarchivarissen ziet
hij niet veel, uitzonderingen daargelaten. 'Ik kan mezelf niet voorstellen als
rijksarchivaris in Groningen. Ik denk zeker dat het goed is voor charter
meesters'. Voor de dienst is het beter als een rijksarchivaris lang in de provin
cie blijft, 'het kost tijd voor je in een provincie thuis bent, de geschiedenis wat
door hebt, relaties hebt opgebouwd. En als je ouder dan vijftig bent 'blijf
