Bespreking van inventarissen
1 Recent verschenen
De Inventarissen van de archieven van commissies van het ministerie van Bin
nenlandse Zaken, Centrale Archief Selectiedienst nr. 23, Winschoten 1986, ont
sluiten zestien, deels zeer kleine, commissie-archieven over het tijdvak 1912-
1952, afgezonderd van de archieven van de afdelingen Binnenlands Bestuur,
Volksgezondheid en Armwezen en Armwezen en Maatschappelijke Zorg van
dat ministerie. De commissie-archieven dienen ook gelezen en gebruikt te wor
den in samenhang met die afdelingsarchieven, maar zullen, de één meer, de an
der minder, waardevolle aanvullende informatie daarop bevatten. Tot op ze
kere hoogte is de gedachte geruststellend, dat het landsbestuur ook al in vroeger
dagen veelvuldig naar het middel van de commissie greep: het hoort er blijk
baar bij.
De Inventaris van het archief van het Kabinet van de Vice-Minister-President,
vanaf 1972 Kabinet voor Surinaamse en Nederlands-Antilliaanse zaken (1937)
1959-1975 (1981), Centrale Archief Selectiedienst nr. 17, Winschoten 1986, ont
sluit een belangrijk archief. Het handelt over de bestuurlijke en inhoudelijke
vormgeving van de Nederlandse rol ten opzichte van de overzeese Rijksdelen
onder het Statuut van het Koninkrijk. Deze 'bijna-epiloog' van een lange en
niet altijd fraaie koloniale geschiedenis is een nog wat onderbelicht hoofdstuk,
dat van de vorige ook zal afwijken door een positiever beoordeling: na 'win
gewest', 'onderdrukking', 'bevoogding' en 'behoudzucht' doen thema's als
'ontwikkelingshulp' hun intrede. Het is te hopen, dat onderzoekers de weg naar
dit archief, en daarmee naar een aanzienlijk frisser deel van Nederlands staat
van dienst overzee, zullen weten te vinden.
De Inventaris van de archieven van organen ressorterende onder het ministe
rie van Binnenlandse Zaken en belast met de zorg voor de vluchtelingen uit
Duitsland 1938-1942, Centrale Archief Selectiedienst nr. 28, Winschoten 1986,
vat m 157 zakelijke archiefbeschrijvingen de neerslag samen van het beleid je
gens de (joodse) vluchtelingen uit Duitsland. Hoofdlijnen en tamelijk wat dé
tails van dit, retrospectief weinig verheffende, hoofdstuk zijn uit diverse histo
rische beschouwingen bekend-de literatuurlijst geeft een eerste verwijzing.
'Nederland als gastvrij land' was even niet helemaal waar. Nu is dan ook het
bestuurlijke archief over dit hoofdstuk geordend en beschreven; gelukkig is de
beslissing, uit dit archief niet te vernietigen. De inventaris is, naast inventaris,
244
ook een beetje monument in de dubbele betekenis van dat woord: gedenkte
ken voor de velen die veiligheid zochten en niet vonden, en-anno 1988
actueel - vermaning om bij vluchtelingenbeleid meer in het oog te houden dan
alleen eigen (materiële) belangen.
Dat een archief en zijn inventarisatie actueel kunnen zijn, bewijst ook de In
ventaris van de archieven van de departementale afdeling Werkverschaffing
en de daaruit voortgekomen afdelingen Werkverruiming (Rijksdienst voor de
Werkverruiming), Steunverlening, Culturele Zorg en Sociale Jeugdzorg, als
mede van enkele commissies, 1931-1945, ministerie van Sociale Zaken (Den
Haag) 1987, vervaardigd door J. Th. Jansen. De titel geeft aan wat er te vin
den is, de inhoudsopgave détailleert dat. Dit bronnenmateriaal leent zich voor
een interessante vergelijking over de wijzen waarop 'toen en nu' (jeugdwerk
loosheid met aanpalende problemen werden aangevat. Maakt Lubbers (c.q.
De Koning) zijn karwei echt anders af dan Colijn (c.q. Slingenberg of Rom-
me)? Een fraaie uitdaging voor sociaal-economisch gerichte historici!
Het ministerie van Verkeer en Waterstaat publiceerde in 1986 de Inventaris
van het Departement van Waterstaat in Londen 1940-1945 (1950), door
J. M. W. M. Nihof. Het archief heeft twee zwaartepunten: regelgeving en uit
voeringszaken betreffende de Nederlandse lucht- en scheepvaart 'in balling
schap' - en tot 22 juli 1941 was 'Nederland in ballingschap' Engelands belang
rijkste echte bondgenoot -en de gedachtenvorming over en voorbereiding
voor het na-oorlogse herstel in het taakgebied van het ministerie (onder meer
openbare werken, verkeer en vervoer, waterbeheersing, spoorwegen). Heel pro
minent is de aandacht voor het weer op vleugels brengen van de klm, en de
krachtige voorspraak daarvoor van cracks als Plesman en hobbyisten als Prins
Bernhard. Hoe adequaat waren die gedachtenvorming en voorbereiding? 'Her
rijzend Nederland' op de tekentafel - mogelijkheden voor een of enkele inte
ressante détailstudies.
245
