■HMMSi
Reliekhouder met de arm van St. Thomas
(einde 14e eeuw), die zich heden nog bevindt in
de schatkamer van de Sint-Servaaskerk te
Maastricht.
Gravure uit: F. Bock, M. Willemsen, Antiqui-
tés sacrées conservées dans les anciennes collé
giales de S. Servais et de Notre-Dame a Maas
tricht (Maastricht 1873), p. 209.
voor het (verloren gegane) origineel van de ordinarius stellen wij dus voor het
laatste decennium van de veertiende eeuw. Deze ordinarius is daarmee één van
de oudste bronnen voor liturgisch-historisch onderzoek met betrekking tot de
Sint-Servaaskerk van Maastricht.44
Het afschrift is ruim twee eeuwen later, tussen 1602 en 1618, vervaardigd
door Henricus Lenssens, notaris te Maastricht, in zijn functie van secretaris
van het kapittel van Sint-Servaas.
240
Naschrift: de arm van Sint Thomas
Een van de pronkstukken van de schatkamer van de Sint-Servaas van Maas
tricht is een reliekhouder, genaamd de 'Arm van Sint Thomas', een zogenaamde
'sprekende reliekhouder', uitgevoerd in de vorm van een arm. Het stuk bevat
namelijk een gedeelte van de rechterarm van de H. Thomas, waarmee deze de
doorstoken zijde van Christus na diens verrijzenis had aangeraakt. Deze re
liek was indertijd door Godfried van Bouillon aan het Sint-Servaaskapittel ge
schonken, zo meenden de Maastrichtse kanunniken.45 Van deze zilveren
Thomas-arm, die het oudst bekende Maastrichtse zilverkeur draagt, was tot
nu toe bekend dat hij in ieder geval dateerde van vóór 1451.46 De Thomas-
arm wordt ook vermeld in de hierboven besproken ordinarius, maar met een
uiterst waardevol detail dat nieuw licht werpt op zijn datering (folio 23 verso).
Bij de processie van Sacramentsdag moest de diaken de arm van Sint Thomas
dragen, namelijk monstranciam novam maiorem iam noviterfactam (de nieuwe
grotere reliekhouder die onlangs gemaakt is). De nieuwe arm van Sint Tho
mas is dus vervaardigd kort vóór het op schrift stellen van de originele ordina
rius, en aangezien we hopen aannemelijk gemaakt te hebben dat deze uit het
laatste decennium van de veertiende eeuw dateert, mogen we met grote waar
schijnlijkheid de arm van Sint Thomas dateren kort vóór 1390. Dat er in de
relatief korte periode van zestig jaar, die ligt tussen beide genoemde jaartal
len, een tweede Thomas-arm zou zijn gemaakt, lijkt erg onwaarschijnlijk. Het
moet wel om één en hetzelfde stuk gaan.
Noten
Alcuinus, Carmina, ed. e.dummler, mgh Poe-
tae latini aevi Carolini, deel i (Berlijn 1881),
320.
1 ral, archief broederschap Sint-Servaas, inv.nr.
56. Door de inventarisator van het archief ge
dateerd in de vijftiende eeuw. Renate Kroos
heeft echter aangetoond dat deze ordinarius uit
het begin van de veertiende eeuw stamt. Zie:
renate kroos, 'Jocundus und die Servatius-
Liturgie', in: De Maasgouw 93 (1974), 181-198;
renate kroos, Der Schrein des Heiligen Serva-
tius, und die vier zugehörigen Reliquiare in
Brüssel (München 1985), 327. Een publicatie
van deze ordinarius, door br. pr. S. Tagage, is
in voorbereiding.
2 e.nuyens, Inventaris van de archieven van het
kapittel van Sint Servaas te Maastricht (Maas
tricht, ral, typeschrift).
3 e.m.th. w.nuyens, Inventaris der archieven van
het kapittel van Sint-Servaas te Maastricht
(Maastricht 1984, Inventarissenreeks Rijks
archief in Limburg 31).
4 p. c. boeren, Heiligdomsvaart Maastricht.
Schets van de geschiedenis der heiligdomsvaar
ten en andere jubelvaarten (Maastricht 1962),
222. Behalve het ordinarius-gedeelte is het
oudste gedateerde gegeven uit het handschrift
inderdaad van 1598 (folio 44 verso) en het
jongste van 1618 (folio 53).
5 A.M.KOLDEWEIJ, P.M.L. VAN VLIJMEN (red.),
Schatkamers uit het Zuiden (Utrecht 1985),
184-185.
6 a.j.j.mekking, 'Het 'Vera Icon' uit de Sint
Servaaskerk te Maastricht teruggevonden. De
omzwervingen van een paneel', in: Van der
Nyersen upwaert, een bundel opstellen over
Limburgse geschiedenis aangeboden aan
drs. M. K. J. Smeets bij zijn afscheid als Rijks
archivaris in Limburg (Maastricht 1982, Wer
ken uitgegeven door Limburgs Geschied- en
Oudheidkundig Genootschap 7), 108 noot 67.
7 ral, archief kapittel Sint-Servaas, inv. nr. 1767
(Apotheca), 413.
8 ral, archief kapittel Sint-Servaas, inv. nr. 1766
(Apotheca), 431-432.
9 ral, Frans Archief, inv. nr. 2238 folio 90.
10 p.c. boeren, 'Nalezing op de Maastrichtse
charters in Parijs, in: pshal 100 (1964), 71-84.
11 Over deze cultuurbarbarij, zie met name: ral,
Frans Archief, inv. nr. 2456. Enige literatuur:
a. j. flamentCatalogus der Stadsbibliotheek
te Maastricht (Maastricht 1888-1889), i, (79)-
(91); e. persoons, 'Franse bronnen over de
Limburgse bibliotheken', in: Het Oude Land
van Loon17 (1962), 12; j.p.l.spekkens,
'L'Ecole Centrale du département de la Meuse-
241
