De charterberging gebeurde in Zwolle in ieder geval reeds op 16 september 1374
in een kist.1 Of de charters al eerder dan 1374 op een voor die tijd doelmatige
en veilige wijze geborgen zijn geweest, valt niet meer na te gaan. Misschien
is men pas tot deze methode van berging overgegaan na de grote stadsbrand
van 1324. Van vóór die tijd dateren immers slechts zestien charters. Dit aantal
lijkt te weinig voor een leefgemeenschap, die op dat moment reeds een eeuw
stadsrecht bezat. Gelukkig hebben het stedelijk archief van Zwolle na 1324
geen rampen meer getroffen.
Blijkens een in 1774 opgemaakte rubricering van de Zwolse charters werden
deze toen in een kast met een honderdtal laden bewaard. Daarbuiten bleven
de charters die toentertijd als niet meer van belang werden beschouwd. In de
eeuw die hierop volgde, zijn zowel deze indeling als de berging blijkbaar in
het ongerede geraakt.
Nadat een aantal charters in 1878 in een vel papier was gewikkeld, werden
ongeveer 600 stuks in de jaren 1883-1886 gereinigd door bevochtiging en ver
volgens geplet. De aldus in hun oorspronkelijke vorm teruggebrachte charters
werden tot veertig of soms zelfs meer tegelijk opeengestapeld. Vervolgens wer
den ze met houten wasknijpers bijeengehouden en in een daartoe in 1891 ver
vaardigde charterkast van 56 laden geborgen. In 1895 werd deze charterkast
afgedankt. De charters werden opnieuw gevouwen en in papieren zakken ter
grootte van 18'/2 x 26 cm geborgen. Gemiddeld tien van deze enveloppen zijn
vervolgens in blauwe kartonnen dozen gedaan met een bovenklep die door een
linnen strook aan de achterzijde 'scharnierend' was gemaakt. Deze behande
ling vond rond de eeuwwisseling zijn voltooiing. Met sindsdien nieuw verwor
ven charters is net zo gehandeld. Men kan stellen, dat deze wijze van charter
berging ook elders tot voor kort gebruikelijk was.
De laatste jaren is men echter door verbeterde materiaalkennis allerwegen
tot het inzicht gekomen, dat deze methode dringend aan verbetering toe was.
In dit opzicht zijn alle deskundigen het met elkaar eens. Men verschilt echter
sterk wat betreft de voor de charters meest wenselijke berging.
2
Onderzoek naar de moderne methodes van charterberging
Omdat bekend was, dat sinds een aantal jaren diverse, onderling verschillende
methodes van charterberging worden toegepast, maar daarover in de vaklite
ratuur weinig of niets is gepubliceerd, werd besloten daarnaar een onderzoek
in te stellen. De bedoeling van dit vergelijkend onderzoek was vooral om daarbij
drie aspecten te bezien:
1 het materiaal
2 de kosten
3 de benodigde tijd
ad 1 Ten aanzien van de diverse charterbergingsmethodes zou speciale aan
dacht geschonken moeten worden aan het daarbij gebezigde materiaal: welke
invloed zou dit op het perkament en op de zegels kunnen hebben?
ad 2 Wat zijn bij benadering de kosten per charter bij elk van de heden in
zwang zijnde methodes?
220
Charterberging in het Rijksarchief in Drenthe.
Foto: M. Douma, Rijksarchiefdienst.
ad 3 Hoeveel tijd vergt iedere methode, daarbij rekening houdend met de
totale arbeidsgang?
Bij navraag bleek, dat er in Nederland-voorzover bekend - momenteel zes
methodes van charterberging toegepast worden. Zij zijn alle zes in beschou
wing genomen, waarbij is geprobeerd zo exact mogelijke informatie te krijgen
ten aanzien van de drie hierboven genoemde aspecten. Het resultaat van dit
vergelijkend onderzoek volgt hierna.
2-1 Bij alle methodes gebruikelijke werkzaamheden
Na bezichtiging van de thans toegepaste methodes van charterberging blijkt,
dat een aantal handelingen bij iedere methode dezelfde is. Dit zijn de werk
zaamheden vóórdat de charters worden 'verpakt', dat wil zeggen van een om
hulsel of bescherming worden voorzien. Omdat er in alle gevallen naar gestreefd
wordt de kwetsbare charters niet meer aan het publiek ter inzage te geven, be
treft dit naast restauratie-werkzaamheden ook substitutie-fotografie. Tenslotte
is aan alle methodes gemeenschappelijk dat uiteindelijk een concordans casu
quo verblijfsregistratie samengesteld en vervolgens getypt dienen te worden.
De vóór de 'verpakking' en berging meestal toegepaste en dus gemeenschap
pelijk te noemen werkzaamheden zijn derhalve:
1 het bepalen van de volgorde van de te behandelen charters, het daadwerkelij
ke lichten en het met potlood aanbrengen van het oude (en zo mogelijk nieu
we) kenmerk op het charter
221
