Een vergelijkend onderzoek
naar charterberging*
F. C. Berkenvelder
er altijd een overgangsperiode zal zijn, waarin twee systemen naast elkaar be
staan, hetgeen uitermate verwarrend kan werken. De archieven van Noord-
Holland en Friesland vormen hiervan prima voorbeelden.
Ik heb in dit artikel de onderzoeksmogelijkheden (en -onmogelijkheden) van
de diverse archieven van Gedeputeerde Staten duidelijk trachten te maken. Bij
onderzoeken in deze archieven zijn problemen niet uit te sluiten, maar indien
men zijn probleemstelling goed formuleert en bij de planning voldoende tijd
reserveert voor een deugdelijke oriëntatie op wat in voldoende mate bewaard
is, zijn zulke problemen zeer wel te overzien.
Noten
Gebruikte afkortingen
rad: Rijksarchief van Drenthe
raf: Rijksarchief van Friesland
ragr: Rijksarchief van Groningen
ranb: Rijksarchief van Noord-Brabant
rau: Rijksarchief van Utrecht
1 Zie wet van 6 juli 1850, Stb. 39.
2 Zie bijvoorbeeld raf, Archief gs, inv. nrs.
1348-1364: geschillen met betrekking tot de
toepassing van het Fabrieksbesluit (kb 31 ja
nuari 1824, Stb. 19) uit de periode 1827-1875.
3 Zie bijvoorbeeld raf, Archief gs, inv. nr. gs
1400: geschillen inzake de uitvoering van het
Wegenreglement (kb 24 november 1829, Stb.
73); het oudste zich in deze rubriek bevindende
stuk dateert van 1860.
4 Zie bijvoorbeeld raf, Archief gs, inv. nrs. gs
881-890: geschillen met betrekking tot uitvoe
ring van de Fabriekswet (wet 2 juni 1875, Stb.
95).
5 Zie bijvoorbeeld RAGr, archief gs, verbaal
9.1.1880, nr. 104 in combinatie met RAGr, ar
chief gs, verbaal 30.1.1880, nr. 4 en 28.5.1880,
nr. 113: beslissing van Gedeputeerde Staten op
een bezwaarschrift tegen opgelegde patentbe
lasting.
6 Zie bijvoorbeeld rao, archief GS, verbaal
5.3.1835, nr. 336: verzoek om herkeuring bij
Gedeputeerde Staten met als doel de niet-ver-
vulling van de dienstplicht op grond van de
Militiewet (wet 8 januari 1817, Stb. 1); ook het
voorlopig oordeel van de huisarts van de ver
zoeker omtrent diens (on)geschiktheid is nog in
dit verbaal te vinden.
7 Zie bijvoorbeeld rau, archief gs, inv. nrs.
5252-5273: beslissingen van Gedeputeerde Sta
ten op belastingreclames uit de periode
1892-1906.
8 Zie bijvoorbeeld rau, archief gs, verbaal
16.2.1865, nrs. 13 tot en met 44: alle bijlagen
met betrekking tot deze stukken zijn verdwe
nen.
9 Zo zijn de besluiten van Gedeputeerde Staten
inzake de Militiewet (wet 8 januari 1817, Stb.
1; later vervangen door wet 19 augustus 1861,
Stb. 72) over de periode 1852-1943 opgeborgen
in slechts zeven archiefdozen.
10 Zie bijvoorbeeld ranb, archief gs, inv. nrs.
8475-8503: beslissingen van Gedeputeerde Sta
ten op belastingreclame en ranb, archief gs,
inv. nr. 10677: beslissing van Gedeputeerde
Staten op bezwaren tegen uitspraken van de
schuttersraden op grond van de Schutterijwet
(wet 11 april 1827, Stb. 17) uit de periode
1844-1850.
11 Zie wet van 6 juli 1850, Stb. 39.
12 Aldus het toenmalige hoofd van de Provinciale
Archiefinspectie te Overijssel
dr. W. J. Formsma in een nota (zie rao, archief
gs, verbaal 1932, nr. 5150).
Résumé
Les archives des Députations Permanente
Cet article contient un aperqu global des archives des Députations Perma-
nentes (Gedeputeerde Staten) au 19e siècle. Ces archives ne sont que peu con-
nus. Dès lors on ne les consulte que trés sporadiquement. Ici l'auteur traite
l'accessibilité de ces archives et le contenu des fonds, afin de mettre en lumière
leur importance pour la recherche concernant l'administration régionale et lo
cale.
218
In Nederland worden verschillende methodes van charterberging toegepast.
Drs. F. C. Berkenvelder, gemeentearchivaris van Zwolle, onderzocht met zijn
restaurator deze methodes op de aspecten materiaal, kosten en benodigde tijd.
Het resultaat van zijn onderzoek geeft hij in deze bijdrage.
1
Inleiding en aanleiding tot het onderzoek
Charters zijn volgens het Lexicon van Nederlandse archieftermen akten, die
op perkament zijn gesteld en ter bekrachtiging voorzien zijn van één of meer
zegels. Ze kunnen zijn uitgevaardigd door keizers, koningen en landsheren,
maar ook door edelen, stadsbesturen, kloosters en op den duur door iedereen,
die iets te bekrachtigen had. Charters raakten geleidelijk in onbruik, doordat
het ondertekenen in zwang kwam. Na circa 1800 treft men ze nog maar hoogst
zelden aan. Voor de periode daarvóór gelden ze als de in principe meest waar
devolle archiefstukken. Immers, de rechtshandeling werd destijds zó belang
rijk geacht, dat de betreffende akte op de meest duurzame beschrijfstof waar
over men toen beschikte - perkament - werd gesteld.
De gemeentelijke archiefdienst van Zwolle is in de gelukkige omstandigheid,
dat het over een voor een stedelijk archief omvangrijke collectie charters be
schikt. De ongeveer 4750 charters omvatten de periode 1265-1811. De char
ters, die van de aanvang af deel hebben uitgemaakt van het archief van het
stadsbestuur, zijn, voorzover thans valt na te gaan, steeds afzonderlijk van
de overige archiefstukken bewaard. Een uitzondering hierop vormen alleen
de zestiende-eeuwse schuldbekentenissen ten laste van de stad. Steeds wanneer
deze door de stad werden afgelost, zijn de hiervan vroeger uitgevaardigde en
op dat moment doorsneden charters, ondanks hun afwijkende materiële vorm,
tezamen met de overige financiële bijlagen, bij de jaarrekening van het jaar
van aflossing gevoegd. Het is duidelijk, dat dit soort charters van deze behan
deling zeer te lijden heeft gehad. Zij zijn dan ook in 1970 vanwege hun mate
riële aard en kwetsbaarheid uit deze bijlagen bij de stadsrekening verwijderd
en bij de overige charters opgeborgen.
219
