Zeldzaam geworden complex van kalkovens in
Dedemsvaart wachtend op herstel.
Foto: P. Nijhof, Nieuwegein.
Een van de laatste in gebruik zijnde gashou
ders van Nederland in Dedemsvaart.
Foto: P. Nijhof, Nieuwegein.
Metaalwarenfabriek Drenthina in Hoogeveen, 1947.
Foto: Drents Museum, Assen.
delenindustrie ontbreken bijvoorbeeld de vleesverwerkende industrie, visbe-
werkingsinrichtingen en fabrieken van brood, koek en dergelijke producten.
De transportmiddelenindustrie omvat naast de scheepswerven slechts archi
valia van een rijtuigen-/wagenmaker. Auto- en vliegtuigfabrieken ontbreken
totaal. Een ander verschijnsel is het ontbreken van enkele grote namen bij
voorbeeld bij de brood- en koekindustrie, de koffie- en theefabrieken en de
scheepswerven. Eigenlijk kan alleen bij de textielindustrie, ondanks een zwaar
accent op de stoffenproductie, en bij de papierfabrieken gesproken worden
van evenwichtiger samengestelde bestanden.
Een bijzonder geval: de machinefabrieken vóór 1914
De in dit artikel gepleegde constateringen kunnen - het is al gezegd - slechts
met de nodige voorzichtigheid worden gebruikt. Voor een wetenschappelijk
verantwoorde oplossing voor de vraag: wat moet er nu geacquireerd worden?
is nog meer onderzoek nodig naar de ontwikkelingen binnen de verschillende
bedrijfstakken. Pas als bekend is in welke streken en op welke momenten zich
belangrijke ontwikkelingen op het gebied van de bedrijfsgeschiedenis hebben
120
Machinefabriek Begemann aan de Zuid- Willems
vaart in Helmond.
Foto: P. Nijhof, Nieuwegein.
voorgedaan, kan een afzonderlijk bedrijfsarchief op zijn juiste waarde wor
den geschat. Dergelijke kennis is nog schaars.28
Slechts voor machinefabrieken bestaat er sinds kort een overzicht van de
bedrijven die er in het verleden zijn geweest - zij het dat het alleen betrekking
heeft op bedrijven die vóór 1914 zijn opgericht.29 In dit overzicht van Van
Hooff zijn in totaal 291 bedrijven opgenomen. Van acht procent van deze be
drijven blijkt archief te zijn overgebracht naar een openbare archiefbewaar
plaats. Gezien de 'centrale rol die deze tak van nijverheid vervult in het in
dustrialisatieproces van een land'30 is dit percentage laag te noemen.
Nog somberder wordt het beeld als er niet gekeken wordt naar het aantal
archieven, maar naar de omvang in meters. Van de in totaal 519 meter archief
is 91% afkomstig van slechts vijf bedrijven, namelijk Stork te Hengelo (met
391 meter alleen al 71,5% van de totale bedrijfstak), Dikkers te Hengelo (15
meter), Reineveld te Delft (27 meter), J. ten Horn te Veendam (15 meter) en
Delnoz te Maastricht (12 meter). De resterende 18 archieven hebben een totale
omvang van 79 meter, dat is gemiddeld ruim 4 meter per archief.
Bekijken we de regionale spreiding van de fabrieken dan is de verdeling als
volgt: Groningen 21 - Friesland 8 - Drenthe 2-Overijssel 30 - Gelderland 16-
Utrecht 20 - Noord-Holland 23 - Amsterdam 36 - Zuid-Holland 90 - Zeeland
5 - Noord-Brabant 25 en Limburg 15. De bewaard gebleven archieven zijn,
naar verhouding, heel anders verdeeld: Groningen 2 Friesland 0 - Drenthe 1
Overijssel 4-Gelderland 2-Utrecht 2-Noord-Holland O-ga Amsterdam
3 - Zuid-Holland 5 - Zeeland 2 - Noord-Brabant 1 - Limburg 1
Het voorbeeld van de machinefabrieken geeft te denken: veel meer dan 90%
van de archieven is niet veiliggesteld in een openbare archiefbewaarplaats. Hoe
veel er nog bij de bedrijven zelf bewaard is gebleven is niet bekend, maar aan
genomen kan worden dat een zeer groot deel van de archieven verloren is ge
gaan. Het voorbeeld geeft ook aan hoe nuttig het is als er onderzoek wordt
gedaan naar bedrijven en archieven 'in het veld'. Inventarisatieprojecten als
dat van Van Hooff geven de archivaris een basis van waaruit hij zijn acquisi
tiebeleid planmatig kan opzetten en vergemakkelijken het stellen van priori
teiten.
121
