De inbewaringgeving
van de archieven van Leeuwarderadeel
Noot
Je tiens a remercier Mme. May H. J. Verhees de
l'aide précieuse qu'elle a accordée pour la tra
duction en frangais de ce texte.
W. W. van Driel
Inleiding
Na het dichtslibben van de Middelzee is, vermoedelijk in het midden van de
dertiende eeuw, de Friese Landschap Oostergo in grietenijen1 verdeeld. De
grietenij Leeuwarderadeel noemde zich naar Leeuwarden,2 de belangrijkste
nederzetting op haar grondgebied, en werd de eerststemmende onder de grie
tenijen van Oostergo.3 De kerkelijke betrekkingen zouden voor de bewoners
van Leeuwarden, gezien de ligging buiten hun grondgebied van de Oldenho-
ve, hoofdkerk voor de omgeving, reden zijn geweest om naar een staatkundi
ge vereniging4 met een aantal van de omliggende dorpen te streven. Dat zou
tot gevolg hebben dat het middentrimdeel5 aan het rechtsgebied van de grie
tenij Leeuwarderadeel zou worden onttrokken,6 iets waartegen de eigenerf
den uiteraard hun bezwaren hadden. De landen en steden van Oostergo en
Westergo bleken het streven van Leeuwarden evenwel te ondersteunen en be
valen Leeuwarderadeel in het jaar 1432 zich bij de ontwikkelingen neer te leg
gen. Aangenomen mag worden dat na de samenvoeging in 1435 van Leeuwar
den met de nederzettingen Oldehove en Hoek het hele middentrimdeel aan
Leeuwarderadeel werd onttrokken en de grietenij sindsdien uit een noorder
en zuider trimdeel bestond.7
Hoewel er in de loop der eeuwen kleine grenscorrecties zijn geweest vond
de eerstvolgende belangrijke gebiedswijziging pas in 1944 plaats.8 De toenma
lige annexatie door Leeuwarden van het gehele zuider en een klein deel van
het noorder trimdeel, in totaal twee derde van het grondgebied en viervijfde
van de bevolking van Leeuwarderadeel, vertoonde veel overeenkomsten met
wat ruim vijf eeuwen daarvoor had plaatsgevonden. De uitbreidingen die de
gemeente Leeuwarden zich wenste konden niet worden gerealiseerd omdat haar
grondgebied naar het zuiden toe volledig benut was. Reeds in de jaren 1915,
1925 en 1935 waren pogingen ondernomen om een gedeelte van het zuider trim
deel bij Leeuwarden te voegen, hetgeen echter groot verzet opriep bij vooral
de bewoners van Huizum, het hoofddorp van de gemeente. In 1941 werd door
het Departement van Binnenlandse Zaken toch tot een annexatie besloten. Den
Haag en de Duitse bezetter legden de protesten naast zich neer. Slechts de da
tum werd om reden van organisatorische aard verschoven naar 1 januari 1944.9
Sindsdien rest Leeuwarderadeel als grondgebied alleen nog het grootste gedeelte
van het oorspronkelijke noorder trimdeel.
29
28
