B aanverwante families
B-l Familie Pietersen
B-l-1 Pieter Pietersen
stukken van persoonlijke en zakelijke aard:
- correspondentie
- financiële zaken, waaronder deelneming in de firma Pietersen en Hendriksen
Co. etc.
ui Stukken waarvan niet is uit te maken bij welk afzonderlijk archief ze hebben
behoord
iv Stukken waarvan het verband met het archief niet is gebleken
1-2-3 Het familiearchief met stukken betreffende een huis of heerlijk
heid
Bij een familiearchief dat veel stukken bevat over een uitgebreid goederenbezit
zal de hoofdindeling van de inventaris veelal zijn: stukken van persoonlijke
aard-stukken van zakelijke aard.'7 Het alternatief, waarbij de stukken van
zakelijke aard telkens na de stukken van persoonlijke aard van een persoon of
een tak van de familie komen, zal slechts in een beperkt aantal gevallen moge
lijk zijn, namelijk alleen als de oude orde al zodanig was. Veelal ontbreekt de
oude orde echter. Latere reconstructies moeten afgeraden worden. Zou men
bijvoorbeeld alle eigendomsbewijzen plaatsen bij de bezitter, dan suggereert
men ten onrechte dat die persoon de enige bezitter van het goed was, terwijl
dat in werkelijkheid als gevolg van schenking, vruchtgebruik of vererving in
het bezit van velen uit hoofd- en zijtakken van de familie kan zijn geweest.18
De rubriek stukken van zakelijke aard bevat allereerst de stukken over grotere
delen van het bezit dat op meerdere plaatsen gelegen is (bijvoorbeeld algemene
correspondentie, totaalrekeningen etc.). Daarna is het gebruikelijk dat eerst
de heerlijkheden worden geplaatst.
De indeling van die heerlijkheidsstukken is niet eenvoudig; men heeft maar
zelden houvast aan oude indelingen en een helemaal sluitend logisch schema is
niet te maken. De indeling van de stukken betreffende een heerlijkheid wordt
natuurlijk allereerst bepaald door de aard en hoeveelheid van de aangetroffen
stukken. Vaak zijn die te verdelen in stukken met een meer publiekrechtelijk
karakter en die met een meer privaatrechtelijk karakter. In een schema kan
men dit laten uitkomen door, na de stukken betreffende de verwerving, een
onderscheid te maken tussen stukken betreffende bestuur (publiekrecht) en
beheer (privaatrecht).19 Bestuur moet dan in de moderne betekenis worden
opgevat (wetgeving, controle daarop, waterstaat etc.). Bij het beheer kunnen
goederen, rechten, financiën etc. onderscheiden worden.
Over rechten kan nog worden opgemerkt dat deze van heerlijkheid tot heer
lijkheid kunnen verschillen en vaak van verschillende oorsprong zijn. Zo zijn
er rechten die van oudsher behoren tot de heerlijkheid en rechten die traditio
neel aan de heer komen, maar in oorsprong niets met de heerlijkheid als zoda
nig te maken hebben. Een voorbeeld van het tweede is het patronaatsrecht.
Het leenrecht (de leenkamer), dat ook publiekrechtelijke kanten heeft, kan
206
voor de duidelijkheid het best bij de andere rechten in de rubriek 'beheer' wor
den geplaatst (tenzij deze te omvangrijk is).
Na de heerlijkheden worden de andere goederen en rechten beschreven. De
volgorde daarvan wordt bepaald door geografische kriteria; alfabetisch op
plaatsnaam is vaak het meest overzichtelijk (ordening per gewest/provincie le
vert dikwijls problemen op vanwege de wijziging van de grenzen in de loop der
tijden). Het probleem van niet meer in gebruik zijnde benamingen kan het
best met behulp van kruisverwijzingen worden opgelost. Stukken over goede
ren in het buitenland plaatst men vaak het handigst in een aparte rubriek 'bui
tenland' of per land bij elkaar. Daarbij kan men uitgaan van de fictie van de
huidige landsgrenzen. Binnen deze rubrieken dienen de stukken over hetzelfde
perceel zoveel mogelijk bij elkaar te blijven (dus niet van een plaats eerst een
serie aankomsttitels, daarna akten van verpachting, daarna kwitanties, etc.).
De plaats waar de retroacta beschreven moeten worden is afhankelijk van
de hoeveelheid daarvan. Heeft men niet te veel akten dan verdient het aanbe
veling deze kort in de inventaris te specificeren onder een kopbeschrijving:
akte van transport van (omschrijving object) door (verkoper) aan (koper),
jaartal;
met als retroacta de akten van transport:
door (verkoper) aan (koper), jaartal;
door (verkoper) aan (koper), jaartal enz.
Basisschema familie- en huis-/heerlijkheidsarchief
1 Stukken van persoonlijke aard
a Stukken afkomstig van familie Jansen
B Stukken afkomstig van aanverwante families (volgorde: tijdstip waarop men
aan de hoofdfamilie geparenteerd raakte)
li Stukken van zakelijke aard
A meerdere goederen tesamen
b heerlijkheid Slikambacht
1 Verwerving
2 Bestuur
a algemeen
b bijzonder
openbare orde
waterstaat etc.
3 Beheer
a algemeen
b bijzonder
rechten:
- heerlijke rechten
- leenrecht
- tiendrecht
- patronaatsrecht etc.
goederen:
- schoolgebouw
- kerk etc.
207
