van documenten en voorwerpen, tot complete interieurs toe. In een fotoatelier
kon de Bochumer burgerij zich in oude kledij laten kieken.
's Avonds was er een voorstelling door het Theater van de stad Essen, dat
'Auf in den Westen, wo schwarz ist das Gold een 'Ruhrballade' van Al-
fons Nowacki opvoerde, met scenes uit het leven van Poolse mijnwerkers.
Veel Polen zijn als emigrant naar de mijnen in het Ruhrgebied getrokken, en
zelfs nu zijn er nog hele wijken waar Pools wordt gesproken.
30 mei: 'Wirtschaft und Industrie, Haus Laer in Bochum.
Op de tweede dag konden de deelnemers door een viertal lezingen en twee
excursies zich een beeld vormen van de belangstelling en de zorg voor het regi
onale industriële verleden en alles wat daarmee op sociaal-economisch, poli
tiek, kunsthistorisch en technisch gebied samenhangt. Het in 1973 gehouden
internationale symposium 'industrielies System und politische Entwicklung in
der Weimarer Republik' heeft die belangstelling in hoge mate gestimuleerd.
De 'Leiterin des Historischen Archivs' van Fried. Krupp GmbH, (Villa Hü-
gel, 4300 Essen 1), mevrouw dr. Renate Köhne-Lindenlaubvertelde dat het
Krupp-concern reeds sinds 1905 actieve zorg heeft getoond voor de eigen ge
schiedenis. In dat jaar werd een 'Geschichtliche Abteilung' opgericht, die zich
bezig diende te houden met onderzoek naar en vastlegging van de bedrijfsge
schiedenis aan de hand van de oudere bedrijfs- en familie-archivalia. Daar het
beheer van de archieven niet tot de taak van de afdeling behoorde, zijn de be
drijfsarchieven van vóór 1945 niet systematisch bewaard gebleven. Men behield
en ontsloot wat belangrijk werd geacht voor degeschiedschrij ving. Het familie
archief, dat tot circa 1800 teruggaatis daardoor vaak een vollediger bronzeker
voor de periode tot circa 1848 toen alle stukken over het ondernemingsgebeuren
in het familiearchief werden opgenomen. Daarbij moet overigens wel opge
merkt worden, dat de stukken van louter particuliere aard zich niet in dit deel
van het familiearchief bevinden. Sedert het ontstaan van het Historisch Archief
in 1977 kwam de nadruk te liggen op de overname en het beheer van archieven
van de concernleiding en van de verschillende bedrijven, op de interne dienst
verlening aan andere bedrijfsafdelingen en op de begeleiding van extern onder
zoek. Momenteel wordt circa 3500 m' archief beheerd, waarvan ongeveer 2000
m1 familiearchief. Een omvangrijke fotocollectie (vanaf circa 1860) maakt ook
deel uit van het bestand. In het midden van de jaren '70 is de ontsluiting en selec
tie van de bescheiden op moderne archivistische leest geschoeid. In de praktijk
zijn nu alle archieven van voor 1945 toegankelijk voor onderzoek.
In de deelstaat Noordrijn-Westfalen zijn twee Duitse instellingen voor be
drijfseconomische geschiedenis en voor de bewaring van bedrijfsarchieven ge
vestigd. Het oudste van die twee is het Rheinisch- Westfalisches Wirtschaftsar-
chiv zu Köln e. V. (Unter Sachsenhausen 10-26, 5000 Köln 1), onder leiding
van mevrouw dr. Klara van Eyll.2 In 1906 gesticht, bestonden en bestaan ster
ke banden met de verschillende 'Industrie- und Handelskammern' in de regio
en vooral met de Kamer te Keulen. Hoewel ruimte- en geldgebrek en de poli
tieke ontwikkelingen na 1918 de activiteiten zeer beperkten, konden toch zeer
veel publikaties het licht zien, zoals sedert 1920 de reeks Rheinisch- Westfali-
276
sche Wirtschaftsbiographien en na 1950 de Schriften zur Rheinisch-West-
falischen Wirtschaftsgeschichte. Helaas is in de Tweede Wereldoorlog 90%
van het bestand verloren gegaan.
Afgezien van de overname van bedrijfsarchieven en van die van de Kamers
van Koophandel (onder andere Munster en Keulen), worden ook bedrijven
geadviseerd bij het beheer van hun archieven. Die laatste taak vertoont veel
overeenkomst met de advisering in Nederland door het c.r.p.a.
De derde lezing van mevrouw dr. Evelyn Kroker m.a. betrof de activiteiten
van het Bergbau-Archiv Bochum (Am Bergbaumuseum 28, 4630 Bochum 1),
een op één type industrie gespecialiseerd, z.g. 'Branchenarchiv'. Nadat in 1967
de Ruhrkohlen a.g. de overkoepelende maatschappij was geworden voor de in
moeilijkheden verkerende regionale mijnbouw, achtte het 'Deutsches Bergbau
Museum' de redding van de archivalia noodzakelijk. Die redding werd ook
dringend omdat eveneens in Tweede Wereldoorlog vele archieven verloren of
incompleet zijn geraakt. Daartoe werd een afzonderlijk 'Bergbau-Archiv' op
gericht, dat nu ongeveer 2500 m1 archief beheert uit de jaren 1750-1950.3
Belangwekkend zijn de inspanningen van het Westfalisches Industriemu
seum om verschillende gebouwen, inrichtingen e.d. van voor Westfalen typi
sche bedrijfstakken, zoals de mijnbouw en de textielindustrie, te behouden, te
restaureren en als een soort gedeconcentreerd openluchtmuseum te exploite
ren. Helmut Bönnighausen liet aan de hand van dia's zien wat tot nog toe be
reikt is en vertelde waarnaar gestreefd wordt. Het streven gaat verder dan al
leen het behoud van industriële gebouwen, men kijkt ook naar de karakte
ristieke architectuur, ontwikkelingen in de techniek, sociale en economische
voorzieningen, bijvoorbeeld de arbeiderswoningen, en men wil onder andere
een textielfabriek weer op beperkte schaal laten produceren.
Vervolgens werd een bezoek gebracht aan het meer dan 725 jaar geleden
reeds in oorkonden vermelde 'Haus Laer' in Bochum, een voorbeeld van een
'Rittersitz' van de lage adel, waar ook het tot in de vijftiende eeuw teruggaan
de huisarchief nog wordt bewaard.4 Daarna konden de deelnemers kiezen uit
twee excursies, een bezoek aan twee in staat van herstel verkerende gebouwen
van mijnen (Westfalisches Industriemuseum) of een rondleiding door het
'Deutsches Bergbau Museum' en aansluitend het 'Bergbau-Archiv'.
De organisatoren van het Westfalisches Archivamt en de gastheren van het
Stadtarchiv Bochum mogen gecomplimenteerd worden met de goede organi
satie van deze bijeenkomst en met het inhoudelijk zeer gevarieerde program
ma. De bijna spreekwoordelijke Duitse gastvrijheid bleek ook uit de uitnodi
gingen aan het Rijksarchief en de Provinciale Archiefinspectie in Gelderland,
namens welke instellingen de beide verslaggevers het gebeuren bijwoonden.
Alle lezingen en de verschillende toespraken zullen in een aflevering van het
tijdschrift Archivpflege in Westfalen und Lippe verschijnen. Exemplaren
daarvan kunnen aangevraagd worden bij het Westfalisches Archivamt, Wa-
rendorfer Strasse 24, 4400 Munster.
H. B. N. B. Adam
K. J. W. Peeneman
277
