nen tot particuliere handels- en produktiebedrijven. De negentiende eeuw laat
ik in 1838 met het van kracht worden van het nieuwe Wetboek van Koophan
del beginnen. Toen traden bepalingen over bedrijfsvormen, bedrijfsboekhou-
ding e.d. in werking, die lange tijd gegolden hebben. In de twintigste eeuw be
perk ik mij tot de periode vóór 1950, als nieuwe administratietechnieken,
schaalvergrotingen, branchevervaging etc. opkomen. Tenslotte moet ik er op
wijzen, dat de door mij gepresenteerde schema's en uiteenzettingen noodzake
lijkerwijs simplificaties zijn; allerlei nuances en variaties laat ik buiten be
schouwing, om niet de blik op de grote lijnen te veel te vertroebelen.
Wat is een bedrijf?
Als ik tracht het begrip 'bedrijf'4 zo algemeen mogelijk te definiëren, kom ik
tot de volgende omschrijving:
1 Een persoon of groep van personen
2 die in een bepaalde kwaliteit en
1 meestal in een bepaalde juridische vorm
2 aan het economisch verkeer deelneemt
3 onder aanwending van een zeker bedrijfskapitaal
waarmee bedrijfsrisico wordt gelopen.
Het voor het commerciële bedrijfsleven zo kenmerkende winstoogmerk heb ik
achterwege gelaten. Het is ongetwijfeld zo, dat ideële bedrijven (wereldwin
kels, biologisch-dynamische voedingsbedrijven e.d.) en openbare nutsbedrij
ven toch wel streven naar een positief financieel bedrijfsresultaat, maar vooral
bij de openbare nutsbedrijven (bijvoorbeeld in de vervoerssector) wordt een
verliesgevende exploitatie om redenen van algemeen belang vaak geaccep
teerd. De onderstreepte passages ad 1, 2, en 3 in de definitie bevatten een aan
duiding van de begrippen bedrijfsvorm, bedrijfsfuncties en bedrijfsmiddelen.
Bedrijfsvormen
Vorm
Wettel.
Oprichting
Publikatie
Registratie
Rechts
A ansprakelijkheid
regeling
persoon
Vennoot
Wetb. v.
Akte
Verplicht
Griffie arr./
neen
Elk der vennoten
schap
Kooph.
(meestal
tot 1918
rechtb./;
hoofdelijk aanspr.
onder
notar.
(vaak
sinds 1918
voor het geheel
firma
akte)
Staats
Handels
courant)
register
Comman
idem
Vorm vrij
idem
idem
neen
Beherende venn. idem
ditaire
(meestal
als firma; comman
vennoot
notar.
ditaire venn. alleen
schap
akte)
tot bedrag inbreng.
Naamloze
idem
Notar.
Staats
idem
ja
Aandeelhouders ver
vennoot
(tot 1976)
akte met
courant
liezen maximaal be
schap
statuten
drag aandeel
(goed
keuring)
Coöpera
Wet op de
idem
idem
idem
ja
Wettelijke Aanspr.
tieve
Coöp. Ver.
(W.A.)
vereni
1925 (tot
Gewijzigde Aanspr.
ging
1976)
(G.A.)
Uitgesloten Aanspr.
(U.A.)
Ad 1 De juridische organisatievorm van een bedrijf hangt nauw samen met het feit of
het bedrijf een éénmanszaak is, dan wel door meerdere personen gedreven c.q. gefinan
cierd wordt, met andere woorden de juridische organisatievorm is de bedrijfsvorm.
Ad 2 De kwaliteit waarin aan het economisch verkeer wordt deelgenomen, d.w.z.
welk soort bedrijf gevoerd wordt, is bepalend voor de uitoefening van de bedrijfsfunc
ties. Een fabrikant, handelaar, bankier, hotelier of landbouwer oefent identieke, maar
ook enige voor zijn bedrijf specifieke bedrijfsfuncties uit.
Ad 3 Het bedrij fskapitaal tenslotte dient voorde aanschaf van de voor de bedrij fsvoe-
ring (d.i. uitoefening van de bedrijfsfuncties) noodzakelijke bedrijfsmiddelen.
De bedrijfsvorm
Het ondernemingsrecht onderscheidt verschillende juridische vormen om een
bedrijf of beroep uit te oefenen. Voor de particuliere handels- en produktiebe
drijven zijn de meest voorkomende:5
de vennootschap onder firma (firma),
de commanditaire vennootschap (c.v.),
de naamloze vennotschap (n.v.) en
de coöperatieve vereniging (coöp. ver.).
In het schema hierboven heb ik aangegeven waar de wettelijke regeling voor
deze vormen is opgenomen en tevens enige essentiële voorwaarden en kenmer
ken vermeld. Het is niet mijn bedoeling hier uitgebreid daarop en op de ver
schillen tussen deze vier bedrijfsvormen in te gaan. Echter, de oprichting van
3
