1 N.A.B. 1982, p. 26.
3. Bij het beheer van waterschapsarchieven middels een streekarchivariaat moet ik
ook vermelden een in Noord-Brabant nog veel voorkomende variant, waarbij wa
terschappen hun archief in bewaring hebben gegeven bij gemeenten, die zijn aan
gesloten bij een streekarchivariaat. Op deze wijze profiteren de waterschappen mee
van de werkzaamheden van de streekarchivaris terwijl de rekening daarvoor bij de
betreffende gemeente wordt ingediend. Deze handelswijze blijft overigens beperkt
tot kleine, soms zeer kleine waterschappen, waarbij in de meeste gevallen ook spra
ke is van een waterschapssecretaris die tevens gemeenteambtenaar is of een andere
wijze van personele unie, zoals een wethouder die tevens waterschapsbestuurder is.
Zoals ik het hiervoor stelde klinkt het niet zo vriendelijk: het waterschap dat profi
teert van een gemeentelijke voorziening. Formeel is het ook niet zo'n fraaie oplos
sing, maar in de praktijk heeft het de afgelopen decennia wel betekend dat veel ar
chiefbescheiden van kleine waterschappen behouden zijn gebleven, vaak ook zijn
geordend en voor publieke raadpleging beschikbaar gekomen. De verwachting is
dat met de concentratie van waterschappen in grotere eenheden vanzelf een einde
zal komen aan deze wat ondergeschoven wijze van deelneming aan een streekarchi
variaat. In een aantal gevallen is trouwens nu al een oplossing gevonden door het
aangaan van een eenvoudige overeenkomst tussen enerzijds het waterschap en an
derzijds de gemeente of het streekarchivariaat waarbij de kosten verbonden aan de
bewaring en het beheer geheel of gedeeltelijk aan het waterschap in rekening wor
den gebracht. En dat is precies wat de strekking is van artikel 34 van de Archiefwet
1962, namelijk dat de kosten, verbonden aan de archiefzorg, ten laste komen van
het waterschap.
4. Komen we vervolgens aan de categorie waar geen sprake meer is van beheer in enige
bredere betekenis, maar waar de beheershandelingen beperkt blijven tot wat ik ook
wel noem de wettelijke minimumverplichting nl. de bewaring in goede en georden
de staat, waarbij invulling wordt gegeven aan de verplichting tot ordening en inven
tarisatie. Die invulling vond en vindt op verschillende manieren plaats: u kunt den
ken aan de manier waarvoor u in het jongste nummer van Nieuws van Archieven
een advertentie aantrof van het waterschap De Dongestroom, namelijk het door
een archiefambtenaar in de zin van art. 9 laten verrichten van een éénmalige inven
tarisatie van de archieven voor rekening van het waterschap of aan de wijze waarop
in het verleden bij verschillende provinciale archiefinspecties toezichthoudende en
uitvoerende taken zijn vermengd. In veel gevallen zijn op die manier archieven van
waterschappen (en gemeenten) geïnventariseerd waarbij de kosten daarbij verbon
den voor een deel door de provincie werden gedragen. Ook daarbij is - evenals dat
bij de streekarchivariaten het geval is - een ontwikkeling te zien in de richting van
het volwaardig behandelen van de waterschappen, d.w.z. een volledig toerekenen
van kosten aan de waterschappen voor diensten door de provincie verricht. Sommi
gen zien een en ander als een vrucht van interprovinciaal overleg, anderen als ge
volg van een samenzwering van griffiers, zoals mijn vroegere collega in Zuid-
Holland, Van der Gouw.1
Overigens blijkt de stap naar het door archiefambtenaren laten verrichten van de
ordening en inventarisatie van de archieven in meerdere gevallen gevolgd te worden
door een meer structurele voorziening voor het archiefbeheer. Als de archieven
eenmaal geordend zijn is toetreding tot een streekarchivariaat in een aantal gevallen
als een logisch gevolg ervaren. Soms ook worden die twee stappen tegelijk gezet;
om te voorkomen dat de inventarisatie van de archieven na aansluiting bij een
streekarchivariaat nog een onafzienbare reeks van jaren op zich laat wachten kan
het uitbesteden van de inventarisatie gecombineerd met aansluiting bij een archiva-
riaat een oplossing zijn die snelle resultaten biedt, financieel aantrekkelijk kan zijn
en voor een streekarchivariaat voorkomt dat men na een periode van inventarisatie
met een surplus aan personeel te maken krijgt.
5. Resteren als een vijfde en waarschijnlijk grootste categorie de waterschappen die
voor het beheer van hun overgebrachte archieven in het geheel geen archiefambte
naren inschakelen, noch voor de ordening, noch voor het beheer in ruimere zin.
Deze waterschappen nemen dus, om met de wetgever te spreken, genoegen met het
beheer van de secretaris. De verleiding is natuurlijk groot om te zeggen dat daar
nog een terrein braak ligt en dat er naar moet worden gestreefd om binnen korte
tijd alle waterschapsarchieven onder het beheer van archivarissen gesteld te krijgen.
In zijn algemeenheid ben ik geneigd om voor de genoemde verleiding te bezwijken,
maar er zijn toch wel redenen aan te voeren voor het hanteren van een over
gangstermijn daarbij. Sommige waterschappen zijn zo klein en sommige archieven
van waterschappen zijn zo klein dat aansluiting bij een streekarchivariaat een zaak.
van overorganisatie zou zijn. Ik denk dat de situatie anders komt te liggen, wan
neer het proces van concentratie van kleine waterschappen in grotere eenheden, een
proces dat al een heel eind op streek is, voltooid zal zijn.
Voordat ik aan het noemen van een aantal categorieën begon, zei ik u dat ik niet naar
volledigheid zou streven. Voordat u wellicht zelf op een idee komt noem ik u expliciet
nog een bestaande beheersvorm, namelijk de inbewaringgeving bij een rijksarchief.
Naar mijn mening verschilt dat niet principieel van inbewaringgeving bij een gemeen
tearchief en voer ik het daarom niet als een aparte categorie op, maar ik besef dat het
gevoelsmatig hier en daar anders wordt beleefd wanneer een waterschapsarchief naar
een gemeentearchief gaat dan wanneer het naar een rijksarchief gaat. U kunt zich in
denken op grond van wat ik u heb gezegd dat ik beide vormen van inbewaringgeving
minder gelukkig vind omdat waterschappen evenzeer als gemeenten door de wetgever
verplicht zijn om zorg te dragen voor hun archieven en daarvan de kosten te dragen. En
wie vindt het inbewaringgeven van een gemeentelijk archief bij een rijksarchief nog een
te verdedigen zaak?
Toch wil hierbij wel enkele nuancerende opmerkingen maken.
Ik denk dat het in een aantal gevallen verdedigbaar is dat het beheer van waterschapsar
chieven door een rijksarchief gebeurt op grond van bijv. een historische samenhang
met het provinciaal archief. In de provincie Noord-Brabant geldt hetzelfde wat voor de
Hollanden speelt, namelijk een sterke historische vervlechting van waterschaps- en
dorpsadministratie en is inbewaringgeving bij het rijksarchief nauwelijks voorgeko
men. En een tweede opmerking is dat inbewaringgeving van een waterschapsarchief al-
[357]
