Het verbaast ons als vereniging allerminst, dat voor deze opzet ook in het buitenland
grote belangstelling bestaat. Natuurlijk hopen wij op een voortzetting van deze reeks,
met als grondslag een centraal basisbestand waaraan het ministerie ten behoeve van
zo'n automatiseringsplan medewerking heeft toegezegd. Van de toegezegde garantie
subsidie voor het lopende project behoefde nog geen gebruik te worden gemaakt. Het
Onder het toeziend oog van algemeen rijksarchivaris jhr. mr. D. P. M. Graswinckel
(onder wie het overzicht De rijksarchieven in Nederland van 1953 tot stand kwam),
overhandigt de voorzitter van de VAN drs. C. O. Abaron Schimmelpenninck van der
Oije het eerste exemplaar van 'De archieven in het Algemeen Rijksarchief' aan mr. R.
Hotke, directeur-generaal voor culturele zaken van het ministerie van Welzijn, Volks
gezondheid en Cultuur, 11 maart 1983.
[228]
zij mij vergund de namen van de collega's mevrouw Bos en de heren Van Schie, Slot en
Zandvliet in het bijzonder uit te spreken.
Terugkomend op het imposante overzicht van 'De archieven in het Algemeen Rijksar
chief' wil ik een uitspraak van de Italiaanse schrijver Italo Calvino aanhalen. Hij laat
Marco Polo zeggen 'De hel van de levenden is niet iets wat zal zijn; als er een is, dan is
het de hel die hier al is... Er zijn twee manieren om er niet onder te lijden. De eerste valt
velen makkelijk: de hel aanvaarden en er deel van gaan uitmaken tot je op het punt
bent gekomen dat je hem niet meer ziet. De tweede is riskant en vereist ononderbroken
aandacht en studie: zoeken en weten te herkennen wie en wat er, te midden van de hel,
geen hel is, dat laten voortduren en er ruimte aan geven'. Ik stel mij de onderzoeker
voor die temidden van de overstelpende hoeveelheid archieven welke hij door middel
van dit overzicht voor dit huis leert kennen, zich beurtelings in het paradijs of in de hel
waant. Die te midden daarvan aan dat ene archief voor zijn onderzoek ruimte moet ge
ven. Eén ding wil ik nog toevoegen: de onderzoekers moeten wel binnen kunnen treden
in door deskundigen beheerde studiezalen, daarin niet gehinderd door rinkelende kas
sa's. Ik voel mij als provinciaal geheel verwant aan de 17de eeuwse jongeman, een
buyte-vrijer, die naar het Hoffelijeken Haagje gaat en daar een degelijke vrijster aan
spreekt onder het motto
Beginnen is 't werek
't Vragen is vrij
Ik hoop dat U mij dit analytisch hoogstandje wil vergeven.
TV. Cramer, Het aardige van een archief gids
Misschien zult U zich - met mij - hebben afgevraagd waarom mij de taak toevalt de pre
sentatie van de nieuwe archiefgids in te leiden. Ik denk dat heeft meegespeeld de be
scheidenheid, die de archivarissen van oudsher is ingeprent. In een van de oudste hand
leidingen tot het ordenen van archieven (Muller, Feith en Fruin) werd gewaarschuwd:
Dit is een vervelend, een kleingeestig boek. In de oude literatuur stelde de archivaris
zich ook vaak voor als bekrompen, droog, ongelooflijk vervelend en vooral absoluut
verwerpelijk in de ogen van het vrouwelijk geslacht. Een bekwaam Noord-Hollands ar
chivaris werd befaamd onder zijn bijnaam Piet Perkament. In reactie op een dergelijk
drogbeeld en die valse bescheidenheid wil ik graag iets aardigs zeggen, waarom de ver
schijning van deze gids toch een gebeurtenis is. Ik zal dat doen aan de hand van drie
vragen: wat, hoe en waartoe wordt gepubliceerd? Daarbij onderschat ik het probleem
niet: de Rijksarchivaris moet zo'n 150 strekkende kilometer oud papier aan de man
brengen- publiek maken-, dat is een afstand van Den Haag tot ongeveer Zwolle, om de
geboorteplaats van Thorbecke te noemen. Als wij de letter van de Archiefwet letterlijk
nemen, zouden de jongste stukken 50 jaar oud moeten zijn, dat is immers de termijn
waarbinnen de rijksdiensten hun stukken naar het Algemeen Rijksarchief moeten over
brengen. Wat is daarvan de betekenis?
Ik ben geneigd te antwoorden dat de essentialia van ons staatsbestel hier bijeen zijn ge
bracht. De essentialia, want de in-bewaarstelling begint met de vernietiging van wat niet
relevant is. De archivaris is daarvoor opgeleid en de selectie geschiedt met de nodige
[229]
