len de Diakenen te zamen komen om (-) van de zaken hun ambt betreffende te hande
len'.14
C. Kommissies.
De toenemende werkzaamheden op velerlei gebied hebben er in praktisch alle plaatsen
toe geleid dat de kerkeraad taken heeft moeten delegeren. Dat gebeurt door het instel
len van kommissies, waarvan de leden door de kerkeraad worden benoemd, geschorst
en ontslagen.
Het gevolg van deze procedure is dat de kommissies geen zelfstandige macht vormen;
ze zijn in al hun doen en laten ten volle ondergeschikt aan de kerkeraad.
De kommissies kunnen op tweeërlei wijze onderscheiden worden. In de eerste plaats in
kommissies die werkzaam zijn op 'geestelijk' terrein en dito, belast met 'niet-
geestelijke', meer materiële zaken. Ten tweede is daar nog het onderscheid tussen vaste
kommissies en kommissies ad hoe.
De belangrijkste kommissies die zich met 'geestelijke' taken okkuperen zijn veelal:
- de zendingskommissie
- de evangelisatiekommissie.
De zending richt zich op de verbreiding van het Evangelie buiten de landsgrenzen en wel
met name onder volken, die er tot dusverre niet of nauwelijks mee in aanraking kwa
men.
Het doel van de evangelisatie is uitsluitend de uitbreiding van de kerk in plaatsen waar
ze gevestigd is.
In bijna alle gevallen zijn de evangelisatie- èn de zendingskommissie permanente instel
lingen.
De belangrijkste 'niet-geestelijke' kommissie is de kommissie van beheer, in sommige
plaatsen kommissie van administratie geheten.15
Deze kommissie is onder de bevelen van de kerkeraad belast met het beheer van de ker
kelijke goederen, fondsen en inkomsten.
Omdat ze onder de kerkeraad staat is ze slechts tot op zekere hoogte te vergelijken met
de kerkvoogdij, zoals die tot het van kracht worden van de nieuwe kerkorde in de Her
vormde kerk funktioneerde.
Op deze regel heeft, met name bij de Nederduitsch Gereformeerde kerken, soms een
uitzondering bestaan. Hier en daar ziet men gedurende korte of iets langere tijd een ge
heel zelfstandige vereniging 'de Kerkelijke Kas' de scepter zwaaien over de kerkelijke
goederen, fondsen en inkomsten. Ik kom daar in het vervolg van dit opstel nog op te
rug.16
Soms worden op materieel gebied kommissies ad hoe ingesteld. Hierbij valt dan bij
14 Kerkorde, artikel 40.
15 Volgens Jansen, blz. 108, is 'kommissie van administratie' de enige aanvaardbare term.
'Kommissie van beheer' is echter algemeen ingeburgerd.
16 Zie voor de werkzaamheden van een vereniging 'de Kerkelijke Kas' bij voorbeeld Haan, S.
de, Inventaris van de archieven van de Gereformeerde kerk van Kollum, 1866-1966, Leeu
warden, 1981, de inventarisnummers 119 t/m 124.
[40]
voorbeeld te denken aan een bouwkommissie die toezicht houdt op een in opdracht van
de kerkeraad uit te voeren bouwprojekt. Na de voltooiing daarvan wordt de kommissie
ontbonden.
D. Verenigingen.
Kenmerkend voor de Gereformeerde kerken is altijd geweest, dat zich in hun schaduw
een bloeiend verenigingsleven afspeelde, dat wel niet tot de kerkelijke organisatie be
hoorde, maar waar de kerkeraad toch een stevige kontrolerende invloed op uitoefende.
Vanaf hun jeugdjaren konden (moesten) de lidmaten tal van verenigingen bezoeken,
waar de Gereformeerde beginselen op het terrein van kerk en staatkunde, mitsgaders
onderwerpen uit de bijbelse en de vaderlandse geschiedenis besproken werden: knapen-
vereniging, jongelingenvereniging, mannenvereniging en vrouwenvereniging. Ik doe
maar een greep.
3. De inventarisatie van de archieven.
A. De archieven van kerkeraad en diakonie.
Bij het in elkaar zetten van de inventaris van de archieven van een plaatselijke Gerefor
meerde kerk is het eerste probleem waar de bewerker mee gekonfronteerd wordt de sa
menhang tussen kerkeraad en diakonie.
In de paragraaf over organisatie en taakuitoefening heb ik getracht aannemelijk te ma
ken, dat de diakenen volgens de letter van de kerkorde geen deel uitmaken van de ker
keraad, maar dat ze op gezette tijden wel in het overleg van predikanten en ouderlingen
worden betrokken.
Het is van belang om de samenhang kerkeraad - diakonie duidelijk in het schema van
de inventaris tot uiting te doen komen.
Met het oog daarop is het eerste hoofdstuk van de inventaris van de archieven van de
Gereformeerde kerk van Heerenveen aldus gekonstrueerd:
I De archieven van kerkeraad en diakonie
A. Kerkeraad
B. Diakonie.
Een vraagstuk dat ten nauwste met het hierboven aangeroerde in verband staat is dat
van de smalle en de brede kerkeraad. Wanneer bij een plaatselijke kerk die beide orga
nen voorkomen zal de inventarisator voor de vraag komen te staan welke stukken als
eerste in de inventaris opgenomen moeten worden. Ik ben van mening dat het in princi
pe die van de smalle kerkeraad moeten zijn. Volgens de kerkorde is dat immers de wer
kelijke kerkeraad; de brede kerkeraad kan worden beschouwd als een incidenteel uitge
breid kollege.
Daar komt een belangrijke overweging bij, waar ik in het vervolg van deze studie nog
een aantal malen op zal wijzen. De kerkorde schrijft, zo niet ekspliciet dan toch impli
ciet voor, dat de 'geestelijke' zaken voor de 'niet-geestelijke' gaan. En waar de smalle
[41]
