ter te laten verwerken, kon de Thesaurus gaan experimenteren met chronologisch
afgebakend materiaal.
Voor de archivarissen in Nederland zijn die ambtelijke teksten van buitengewoon
belang, maar niet alleen voor hen. Neerlandici, germanisten, mediaevisten, naam-
kundigen en dialectologen, rechtskundigen en historici wier belangstelling uitgaat
naar de middeleeuwse maatschappij in de Nederlanden, zien uit naar deze uit
gave13.
Het is de verdienste van talrijke archivarissen geweest dat deze ambtelijke beschei
den in minder dan tien jaar voor een uitgave gereed gemaakt konden worden.
Een hele schare van archieven en archivarissen heeft, elk op zijn eigen terrein,
Gysselings werk met alle macht bevorderd: ik noem voor Nederland14: Gemeente
archief Amersfoort (J. Hovy), Rijksarchief Arnhem (P. J. Meij), Gemeentearchief
Bergen-op-Zoom (J. H. van Mosselveld), Gemeente Beverwijk (W. Rijf), Begijn
hof Breda (Ooms), Gemeentearchief Den Briel (J. Klok), Gemeentearchief Delft
(C. D. Goudappel), Gemeentearchief Dordrecht (J. J. Beyerman en Th. E. Jens-
ma). Algemeen Rijksarchief 's-Gravenhage (J. L. van der Gouw, J. Fox), Gemeente
archief Haarlem (N. M. Japikse en J. J. Temminck), Abdij Berne te Heeswijk
(H. van Bavel), Rijksarchief en Gemeentearchief 's Hertogenbosch (H. P. H.
Camps), Gemeentearchief Kampen (J. Don), Gemeentearchief Leiden (Mw. A. J.
Versprille en W. Downer), Hoogheemraadschap Rijnland Leiden (J. A. van den
Hoek), Rijksarchief Maastricht (M. K. J. Smeets en Mw. E. M. T. W. Nuyens),
Gemeentearchief Maastricht (H. H. E. Wouters en J. G. J. Koreman), Rijksar
chief Middelburg (P. Scherft). Gemeentearchief Rotterdam (R. A. D. Renting),
Hoogheemraadschap van Schieland Rotterdam (Mw. A. H. Crol), Gemeente
archief Schiedam (G. v. d. Feyst), Gemeentearchief Schoonhoven (G. J. Lugard),
Rijksarchief Utrecht (M. P. van Buijtenen en C. Dekker), Gemeentearchief
Utrecht (J. E. A. L. Struick), Duitse Orde Utrecht (J. H. de Vey Mestdagh),
Hoogheemraadschap de Vijfherenlanden Vianen (A. P. Leer), Gemeentearchief
Zierikzee (C. Postma en W. H. Keikes), Gemeentearchief Zutfen (R. Wartena).
Het experiment dat op de Thesaurus met het manuscript van Gysseling na vele
besprekingen en intensieve analyses wordt uitgevoerd, beoogt drie doeleinden:
1. het Corpus uitgeven door middel van computergestuurd fotografisch zetsel.
Geen gram lood is meer benodigd;
2. het vervaardigen van een aantal indices van alle woordvormen o.a. een alfa
betische, een retrograde en een van frequentie;
3. het automatisch vervaardigen van contextkaarten.
Het opzienbarende aan dit project is dat alles in één fase gebeurt15. Het is niet zo
dat er eerst een uitgave is, die daarna weer verponst moet worden, waarna weer
indices worden uitgevoerd. Neen, van meet af aan is gestreefd naar een systeem
13 Zie het in noot 9 aangehaalde werk p. XLII.
14 De volgende reeks is ontleend aan Gysselings inleiding in typoscript op zijn corpus.
15 Zie W. Pijnenburg en F. de Tollenaere, Verwerking van V roegmiddelnederlandse
teksten met de computer (het Corpus-Gysseling), Leiden 1974.
[172]
dat doublures zou voorkomen. Onder leiding van W. J. J. Pijnenburg is een team
van vier man sedert 1973 bezig aan de codering en correctie van het manuscript.
In 1976 moet de uitgave gereed zijn; enige maanden na het verschijnen van de
tekstuitgave en van de indices mag men de contextkaarten verwachten.
Na het verschijnen van de ambtelijke bescheiden kunnen de technische kennis,
het kader en de apparatuur aangewend worden voor de vervaardiging van Deel II,
De Literaire Teksten.
Het is ons streven dat de Nederlandse lexicologie vóór 1980 over een zo goed als
uitputtend woordarchief van het dertiende-eeuws Nederlands zal kunnen beschik
ken. Het woordarchief der Nederlandse taal wachten dan nieuwe taken.
De meningen over de periode die het eerst aan bod komt om de belangrijkste
teksten en woorden ervan mechanisch te verwerken tot een woord- en tekstar
chief zijn verdeeld. Sommigen zijn een voorstander van opnieuw een historische
periode, anderen (waartoe ik ook mijzelf reken) willen prioriteit aan het heden
daags Nederlands verlenen. Dit laatste wordt vooral door zakelijke argumenten
gevoed en met name door de bronnen voor een computergestuurd woordarchief
die ter beschikking staan.
In Forum der Letteren 1976 schreef ik al:
Van de automatisering mag men met het oog op de vorming van een archief van
de Nederlandse taal zeer veel verwachten.
Men mag evenwel niet uit het oog verliezen dat de computer alleen op een voor
treffelijke wijze koeliewerk kan verrichten, op voorwaarde dat wij hem goed in
strueren. Is aan deze voorwaarde eenmaal voldaan, dan kan hij inderdaad on
voorstelbare hoeveelheden materiaal snel verwerken. Voor het evenwel zover is,
is menselijke tussenkomst onvermijdelijk. Immers, als wij teksten mechanisch wil
len verwerken zodanig dat zij voor iedere onderzoeker ongeacht zijn specialisme
van nut kunnen zijn, dan moeten die teksten op een uniforme wijze voorbewerkt
worden, moeten bijv. codes aangebracht worden.
Wanneer er in verband met computergebruik sprake is van de indrukwekkende
snelheid van het rekentuig, dient men er zich terdege van bewust te zijn dat de
hele voorbereidende fase van analyse, codering, verponsen van de teksten op in
formatiedragers en de correctie daarop, kostbare en langdurige fasen zijn. Hier nu
signaleren we de bottleneck van het woordarchief. Wij hebben de technische mid
delen, de programmatuur en de te verwerken teksten, maar de verwerkingsfase
vangt eerst aan na de tijdrovende voorbereidingsfase. Het overbrengen van door
linguïsten uitgekozen teksten op materiaal dat de computer kan verwerken, is de
belemmerende factor in het proces dat uiteindelijk moet leiden tot de verantwoor
de en evenwichtige uitbouw van een woordarchief van de "volledige" Nederland
se woordenschat16.
Ej.' zijn momenteel kanalen die de ponsfase in de ontwikkelingsgang naar een
woordarchief overbodig maken of tot een minimum beperken.
16 Cf. P. G. J. van Sterkenburg, Woordarchief en bronnen voor een computergestuurd
woordarchief van het hedendaags Nederlands; in: Forum der Letteren 17, p. 23-30
[1976],
[173]
