staande. Aan ons is opgedragen na te gaan of in het kader van de onontkoombare
ontwikkelingen in het bestuurlijk vlak ontwikkelingen, die buiten ons omgaan
de huidige getrapte vorm van archiefzorg in de trits rijk, provincie, gemeente zal
kunnen blijven bestaan of dat de rijksarchivarissen bevoegdheden zullen dienen af
te staan aan gewestelijke archiefdiensten, waarin op haar beurt gemeentelijke ar
chiefdiensten opgaan. In verband daarmee staat de tweede ons gestelde vraag:
wordt de archiefinspectie een taak voor het gewest in plaats van voor de provincie
zoals tot nu toe?
Dat zijn gerichte vragen, die duidelijk maken dat wij ons nu net niet veroorloven
konden geen rekening te houden met gewestvorming!
Wij hebben onze opdracht als volgt vertaald: hoe kunnen als er gewesten komen
archiefzorg en archiefbeheer daarvan zo optimaal mogelijk profiteren, zoals ook
andere overheidstaken b.v. ruimtelijke ordening en gezondheidszorg, daarvan pro
fiteren? Wij hebben uiteraard bestudeerd welk perspectief gewestvorming en niet
welk perspectief een alternatief van gewestvorming voor het archiefwezen biedt.
De wezenlijke inhoud van ons rapport kan als volgt worden samengevat:
1 De zorg voor en het beheer van de locale archieven is in de Archiefwet 1962 niet
afdoende geregeld. In tal van kleine gemeenten komt er weinig van terecht,
mede omdat een archivaris en een goede bewaarplaats ontbreken; vele gemeen
ten, die wel een archivaris hebben, zijn niet bij machte er een volledig functio
nerende archiefdienst met inspectie, afdeling documentatie, bibliotheek, res
tauratieatelier en audio-visuele verzamelingen op na te houden. Van gewest
vorming nu kan een dankbaar gebruik gemaakt worden om in die gebreken te
voorzien. Gewesten komen immers in aanmerking voor de uitoefening van ta
ken, die de krachten der afzonderlijke gemeenten te boven gaan. Ter bereiking
van ons doel dient in de gewestwet bepaald te worden dat archiefzorg
een verplichte gewestelijke taak is. Wettelijk verplicht in te stellen volledig
functionerende gewestelijke archiefdiensten dienen de uitvoering van archief-
taken, waarin verreweg de meeste afzonderlijke gemeenten schromelijk tekort
schieten of waartoe ze op grond van de huidige wet ook niet verplicht kunnen
worden, ter hand te nemen ten behoeve van de gezamenlijke gemeenten, zonder
uitzondering, binnen het gewest.
2 Het concept-rapport noemt expliciet de taken, die deel zullen moeten uitmaken
van het takenpakket van de gewestelijke archiefdienst. Om ze te kunnen uitvoe
ren zijn gespecialiseerde medewerkers nodig. In elk geval zullen kennis- en erva-
ringseisen op het gebied van de gemeenteadministratie en op het gebied van de
registratuur moeten gelden voor de inspecteur, die aan elke gewestelijke archief
dienst verbonden moet zijn, eisen, waaraan ook de gewestelijke archivaris moet
voldoen, als hij zelf als inspecteur fungeert.
3 Binnen elk gewest kunnen één of meer rayon-archiefbewaarplaatsen, beheerd
door rayonarchivarissen, de voortzetting vormen van gemeentelijke archief
diensten en streekarchivariaten. Een groot voordeel van het in te voeren rayon
systeem is dat het sluitend is: het laat alle witte plekken van de kaart verdwijnen,
er blijven geen gemeenten over, die niet tot een rayon behoren. De archieven
[24]
van alle kleine gemeenten binnen het rayon, die tot nu toe geen archivaris had
den, zullen dan ook automatisch terechtkomen onder het deskundig beheer van
een rayonarchivaris, die ervoor te zorgen heeft dat ze toegankelijk zijn en raad
pleegbaar voor alle gebruikers. Er moet mee gerekend worden dat vele archief
bescheiden die op de gemeenten, nu ook de kleine gemeenten, betrekking hebben,
uit de rijksarchiefbewaarplaatsen in bewaring gegeven zullen worden bij de ge
westelijke archiefdiensten ter plaatsing in de gewestelijke archiefbewaarplaats
of in de rayon-archiefbewaarplaatsen; de wet biedt nu eenmaal de mogelijkheid
daartoe met name in het belang van de raadpleging.
Het ligt voor de hand dat de gewestelijke archiefbewaarplaats in de centrumge
meente van het gewest tevens als rayon-archiefbewaarplaats voor de opvang
van gemeentearchieven en rijksarchiefbescheiden zal gaan functioneren.
Omdat bepaalde taken als inspectie, restauratie, fotografie, geluidstechniek om
zowel technische als economische redenen beter centraal dan in elk rayon af
zonderlijk uitvoerbaar zijn, zal de gewestelijke archiefdienst zich speciaal daar
mee laten belasten, mede ten behoeve van alle rayonarchieven binnen het gewest.
De functie van de gewestelijke archivaris zal in dit opzicht dus een overkoepe
lende zijn. Hij heeft de taak de samenwerking zo gecoördineerd mogelijk te doen
verlopen.
4 De toekomstige omvang en de toekomstige taak van de provincies zijn nog on
duidelijk. De commissie is ervan uitgegaan dat zij hun toezichthoudende taken
zullen behouden en dat het toezicht op de zorg voor de gewestelijke en misschien
ook gemeentelijke archiefbescheiden een provinciale aangelegenheid zal blijven.
Over het toekomstig functioneren van de rijksarchieven in de provincies heeft
de commissie onder de vigerende omstandigheden geen uitspraken kunnen doen,
ook al realiseert zij zich dat de in-bewaring-gevingen van archiefbescheiden bij
de gewesten de positie der rijksarchieven kwantitatief zouden kunnen beïn
vloeden.
5 Ter verwezenlijking van de denkbeelden van de commissie zullen in de Archief
wet 1962 belangrijke wijzigingen moeten worden aangebracht.
Archiefzorg een gewestelijke taak
Wij zijn uitgegaan van een ontwerp van wet op de gewesten, dat door een nieuw
ontwerp vervangen zal worden. Het laat zich aanzien dat het nieuwe ontwerp ge
baseerd is op (ca. 5) grote provincies en (ca. 45) vrij grote gewesten en dat de taken
niet meer vrijblijvend zullen zijn, maar in de wet zelf zullen worden opgelegd. Met
betrekking tot de archiefzorg hebben wij het laatste expliciet bepleit, omdat door
middel van verplichte gewestelijke archiefzorg een sluitend systeem van locaal ar
chiefbeheer bereikbaar wordt. Geen enkele gemeente, ook niet de financieel zwakke
en onwillige, zal meer door de mazen van de wet kunnen glippen. De provinciale
inspecteurs zullen overal te maken krijgen met volledig functionerende archiefdien
sten onder leiding van vakgenoten.
[25]
