Onnadenkendheid en gebrek aan logica schijnen soms hoogtij te vieren. Als men
in het archief van de heren van Appelstein een rubriek heeft voor de betrekkingen
tot andere heren en bovendien een rubriek voor schulden, dan zit men onherroepe
lijk fout, als het archief een akte van schuldbekentenis bevat van de heer van
Biemond voor de heer van Appelstein, want die past in beide rubrieken.
Rubrieken moeten nu eenmaal zo gekozen worden, dat zij elkaar uitsluiten, niet
overlappen. Dit lijkt zo eenvoudig, maar menigeen, die een archief te ordenen
heeft, geeft zich hiervan geen of onvoldoende rekenschap. Maar al te gemakkelijk
kan men bijv. in de inventaris van een gemeente-archief een rubriek 'Openbare
Werken' aantreffen om later op een andere rubriek te stuiten met het opschrift
Wegen en Verkeer'. Als men zich dan voor de aanleg van een bepaalde weg inter
esseert, moet de arme gebruiker van deze inventaris gissenderwijze te werk gaan.
Moet hij wegenaanleg zoeken onder 'Openbare Werken' of zou 'Wegen en Verkeer'
hiervoor de juiste rubriek zijn? Hij kan een dubbeltje opgooien en zien, of het kruis
of munt wordt, maar één ding staat intussen als een paal boven water: het is een
slechte inventaris, die de onderzoeker op deze wijze in twijfel en in tweestrijd
brengt. Zo n inventaris verloochent haar opzet. Zij dient immers een betrouwbare
gids of wegwijzer te zijn, niet een gids, die tegelijk twee kanten uitwijst en de man,
die zich aan hem vastklampt, als in een doolhof Iaat dwalen.
Vier stellingen heb ik U nu toegelicht.
Men mag zeggen, dat achter stelling 1 en 2 hetzelfde beginsel schuil gaat, dat ik
heb genoemd: erkenning van de individualiteit van elk archief. Misschien maakt dit
op U de indruk, dat ik een nieuw, tot nu toe onbekend beginsel in onze archiefleer
zou willen introduceren. Dit zou evenwel een misverstand zijn, dat ik bij voorbaat
recht wil zetten. In feite gaat het om een oude waarheid, die zich ter gelegenheid
van onze studiedagen in een nieuw kleed heeft gehuld. Zoéven heb ik het oude
spreekwoord aangehaald: de kleren maken de man'. Ik mag zeker in deze tijd
niet discrimineren tussen man en vrouw. Dus haast ik mij hieraan toe te voegen:
de kleren maken ook de vrouw. Zo heeft de Waarheid, die nog altijd vrouwelijk
is, zich voor deze gelegenheid in een nieuw kleed gehuld. Ze voelt zich hierin
verjongd en hoopt op deze wijze meer indruk op U te maken, maar in feite gaat
het om de oude Waarheid. Wij zouden bij de eerste stelling ook kunnen gewagen
van het respect des fonds', de eerbied, die wij elk archieffonds verschuldigd zijn
en die ons verbiedt een archief in welk opzicht ook geweld aan te doen. Achter de
tweede stelling is heel gemakkelijk ons oude, vertrouwde herkomstbeginsel te her
kennen. Ik heb hiervoor slechts een andere formulering gebruikt: de erkenning
van de individualiteit van elk archief. Ik heb dit gedaan in de hoop, dat een nieuwe
omschrijving U beter aan zal spreken dan een herhaling van de oude termen, die
U al lang kent, d.w.z. met de bedoeling U een frisse kijk te geven op een in wezen
oude problematiek.
Ook op de stellingen 3 en 4 heb ik toelichting gegeven. Hier hebben wij te maken
met beginselen van de logica, met de eis van logisch denken. Op het thema van
de logica wil ik thans nog even doorgaan.
330]
Velen menen alle indelingsproblemen met één klap op te lossen door hun inven
taris te beginnen met een rubriek Algemeen, Algemene Zaken of Stukken van al
gemene aard en die dan als vergaarbak te gebruiken voor alle stukken, die zij elders
in het archief niet kwijt kunnen. Meent men het niet zonder zo'n vergaarbak te
kunnen stellen, dan kan een rubriek Varia goede diensten bewijzen. Daarin kan
men van alles en nog wat onderbrengen, maar men mag niet elk willekeurig stuk
in een rubriek 'Algemeen' plaatsen.
Ontstellend is, dat tal van candidaten de betekenis van de term 'Algemeen' niet
schijnen te kennen, er althans blijk van geven deze niet op de juiste wijze te kun
nen gebruiken en er te pas en te onpas mee opereren. Ik vraag mij soms af, of de
betrokkenen dat ook in het dagelijks leven doen. Ik stel mij dan een sollicitant voor,
aan wie ik de vraag zou stellen, wat hij in een vorige werkkring alzoo heeft ge
daan. Er komt een ernstige plooi op zijn gezicht en hij antwoordt mij: 'Werkzaam
heden van algemene aard'. Van mijn kant zou ik niet het vertrouwen hebben, dat
er in zo'n man een bruikbare archiefkracht zou steken. Ik neem aan, dat deze
sollicitant naar algemeen oordeel zou moeten worden afgewezen.
Men dient zich goed te realiseren, wat de term 'Algemeen' betekent en hoe men die
met recht en reden kan gebruiken. Hij komt in hoofdzaak te pas bij serie-archieven.
Men kan er resoluties en ingekomen stukken onder vatten. De resoluties van de
Staten van Holland en West-Friesland hebben niet betrekking op algemene zaken;
zo mag men het niet stellen. Ze betreffen een groot aantal, een ongelimiteerd aantal
bijzondere zaken, waarmee de Staten zich bezig hebben gehouden. Daarom dragen
deze resoluties in hun totaliteit een algemeen karakter, zijn het stukken van alge
mene aard. Ditzelfde geldt voor ingekomen stukken, ook voor minuten van uit
gaande stukken, als deze in serie-verband worden bewaard.
De hoofdindeling 'Algemeen-Bijzonder' is kenmerkend voor serie-archieven, d.w.z.
voor oudere archieven, waarvan de hoofdbestanddelen uit series bestaan. Men
moet er bij voorkeur niet mee aankomen bij rubriek- en dossierarchieven, d.w.z. bij
moderne archieven, waarvan de hoofdbestanddelen bestaan uit stukken, die onder -
werps- en zaaksgewijze bijeen zijn gehouden. Voor zulke archieven uit een recent
verleden is een andere hoofdindeling aangewezen: 'Orgaan-taak' of wel 'Organi-
satie-taakuitoefening'. Laat men nu niet menen, dat de directie van een fabriek uit
sluitend stukken van algemene aard zou produceren en de afdelingen van het be
trokken bedrijf uitsluitend stukken van bijzondere aard, want met die mening zit
men onherroepelijk op een verkeerd spoor.
Wie kiest voor de hoofdindeling 'Algemeen-Bijzonder' dient voorts ter dege te
beseffen, dat hier geen derde rubriek meer op kan volgen of het nu Varia geldt of
wat dan ook, want alle stukken zijn nu eenmaal hetzij van algemene hetzij van
bijzondere aard. Dit is opnieuw zo'n simpele regel van de logica, die maar al te
vaak wordt overtreden.
Ik hoop en vertrouw, dat de stellingen 5, 6, 7 en 8 U thans duidelijk zijn met inbe
grip van de toelichting, die ik erop gegeven heb. Deze vier stellingen horen in
[331
