DV.S
[255]
2 Het charter na de restauratie.
iÏJ
wy liiS !"-n itr. -
- ..r.'-fv.- étJ/ifbj 4C
s v;''tjittwïttf.$m mat- wf
1 't ytfm - ömvaiM Si (s~h
'jiih.x liiiïiïk* J>UX. mmmyit
t $tnk (%m/fa tkr/fk
f kf.-t,hi£lltmnk>M(x>
- u Jnicnrrt.' ri n. ntp'i t Siftsk
Vu;' (f .S/ft Sue-
tu Sa hwrfo jyrpfjJ JcpSu
Mv w e/ (f<m itti £i a> L/diwt/ff/d/U
at jWf Mifnftata
WA fblflÜ
Sufnmtm.- &<•-.
het H. Roomse Rijk. een zekere Gerhard Lauwerman tot paltsgraaf maakt6. Het
uithangende zegel dat deel uitmaakt van het charter en de acte bekrachtigt, is het
grootzegel van de oorkonder in rode was.
Een summiere beschrijving van het katern zou kunnen luiden als volgt. Het is ge
bonden in rood fluweel. De bladzijden, hoog 28,5 cm en 23,5 cm breed, tellen
zeventien regels latijn-cursief. Gebruikt is walnoteninkt, die een gewone, bruine
kleur heeft; overal waar zij voorkomen zijn echter doop- en geslachtsnaam van de
6 Ferdinandus tertius, divina favente dementia electus Romanorum imperator semper
augustus honorabili docto nostro et Sacri Imperii fideli dilecto Gerhardo Lauwer
man gratiam nostram caesaream et omne bonum Motu itaque proprio te,
praefatum Gerhardum Lauwerman, sacri Lateranensis palatii aulaeque nostrae caesareae
et imperialis consistorii comitem fecimus, creavimus et comitatus Palatini titulo clemen-
ter insignivimus, prout vigore praesentium facimus, creamus et insignimus aliorumque
comitum Palatinorum numero, ordini et consortio gratiose cooptamus, adscribimus et
aggregamus Datum in civitate nostra Viennae, die quinta Martii, anno Domini
millesimo sexcentesimo quinquagesimo secundo
[254]
begunstigde, evenals op folium 2 rectum naam en titels van de oorkonder, alsook
op folium 2 versum de woorden honorabili docto, op folium 13 versum de formule
Ad mandatum Sacrae Caesareae Maiestatis proprium en, tenslotte, de initialen van
alle alinea's met goudinkt geschreven. Van de veertien door mij met potlood ge
nummerde folia is folium 1 rectum en versum evenals folium 14 rectum onbe
schreven gebleven. De tekst eindigt op regel zes van folium 13 versum, dat boven
dien drie handtekeningen draagt, die van de oorkonder, die van 'Ferdinandus comes
Curtius'7 en, na de zojuist geciteerde formule, die van 'J. Walderode' 8. Op folium
14 versum staat alleen de registratie genoteerd, en wel door 'Gerardus Maximili-
anus Ostermay'. Op de folia 2 en 12 versa zijn de regels zes en zeven opengelaten:
het eerste wit markeert, na de salutatio, de aanhef van de arenga, het tweede, na de
dispositio, het begin van de sanctio.
In het formulier van de acte, die geredigeerd is in wijdlopig Latijn, zijn inderdaad
achtereenvolgens te onderscheiden intitulatio, inscriptio, salutati, arenga, narratio
met interventieformule9, notificatio, dispositio, sanctio, corroboratio, datum en
subscriptiones. Uit wat hier over de eigenlijk gezegde acte wordt medegedeeld blijkt
al wel dat zij is opgesteld in plechtige vorm en dus ook in het moderne Nederlandse
taalgebruik verdient als oorkonde te worden aangeduid.
Het zegel is door Otto Posse afgebeeld, gecatalogiseerd en toegelicht10.
Zoon van Ferdinand II en achterkleinzoon van Ferdinand I. die, zoals men weet,
in 1556 zijn oudere broeder Karei V bij diens abdicatie als keizer van Duitsland
was opgevolgd, is Ferdinand III voor ons, Nederlanders, vooral de keizer geweest
die bij de vrede van Munster, anno 1648, in tegenstelling tot Philips IV, koning van
Spanje, niet de vrijheid en de souvereiniteit van de Zeven Provinciën en de Staten
7 Ferdinand Sigmund (of Sigismund) Kurz (ook Khurz en Kurts), geboren in 1592 te
München en overleden in 1659, was, tezamen met zijn broeder Maximiliaan, op 26 luni
1638 in de rijksgravenstand verheven. Hier ondertekent hij, zo mag men aannemen, in
zijn hoedanigheid van rijksvicekanselier, welk ambt hij in 1637 had verkregen. Zie Allge-
meine deutsche Biographie XVII, Leipzig, 1883, p. 428 t/m p. 430.
8 'lohann Walderode von Eckhusen war um die Mitte des XVII lahrhunderts erst
Kayserlicher Geheimder Secretar und hernach Reichs-Hofrath aldus Grosses Uni
versal-Lexicon aller Wissenschafften und Kiinste Lil, Leipzig, 1747, kolom 1347,
onder Walderode. Voor enkele genealogische notities en een literatuuropgave zie het ar
tikel Walderode von Eckhausen in Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich
Lil, Wenen, 1885, p. 178 en p. 179.
9 Gerhard Lauwerman was inderdaad 'a reverendissimo Io(h)anne Philippo, archiepis-
copo Moguntino, Sacri Romani Imperii per Germaniam archicancellario, episcopo Her-
bipolensi et Franciae Orientalis duce, principe electore et nepote nostro clarissimo', zo
spreekt de keizer, aanbevolen. lohann Philipp von Schönborn (1605-73), in 1642 bisschop
van Würzburg en in 1647 ('49) ook keurvorst-aartsbisschop geworden van Mainz, was
in deze laatste hoedanigheid aartskanselier in of voor Germanië. Zie Gauchat (P.), Hier-
archia catholica medii et recentioris aeviIV (1592-1667), Munster, 1935, p. 245.
19 Zie Posse (O.), Die Siegel der deutschen Kaiser und Könige von 751 bis 1806 III
(1493-1711), Dresden, 1912, tafel 54, nr. 5, en V ('Textband'), Dresden, 1913, p. 74,
nr. 3, p. 177 en p. 178. Dit werk, in Nederland niet gevonden, heb ik geraadpleegd in
het Stadtarchiv van Aken.
