k
•ff
liÉt;
V
de lijfartsen van de shêgun de gelegenheid gaf hem te consulteren. Tevens werden
speciale bestellingen van de shögun en diverse hoge ambtenaren afgeleverd, zoals
Perzische hengsten, allerlei exotische dieren, verrekijkers, klokken, almanakken,
meetinstrumenten e.d. Nederlandse rij-instructeurs, kanonniers en andere technici
bleven soms een jaar over in de hoofdstad om de Japanners met een en ander ver
trouwd te maken.
De ontwikkeling van de Westerse wetenschap en het doordringen van Westerse
ideeën in Japan brachten onvermijdelijk kritiek op het rigide feodale staatsbestel
en de officiële Confucianistische ethiek met zich mee. De shógunale regering heeft
eerst gepoogd deze kritiek te onderdrukken en toen dat niet lukte, in voor haar
gunstige zin te kanaliseren, door de oprichting van een vertaalbureau en een bureau
voor de import van Westerse literatuur. Toch was het al vóór de openstelling van
Japan duidelijk dat het systeem zichzelf overleefd had. De grondslagen voor de
verbluffende ontwikkeling in het Meiji- (Verlichtings) tijdvak na het herstel van
de keizerlijke macht in 1868 zijn reeds tijdens de periode van afsluiting gelegd,
met name door het werk van de Rangakusha.
Hoe is dit alles nu zichtbaar gemaakt in de Spiegelzaal? Opvallend is een uit de
spiegels oplichtende afbeelding van een hofreis naar Edo op de grote achterwand.
Daarvóór zijn twee belangrijke documenten uit het Algemeen Rijksarchief ge-
exposeerd die de Nederlandse aanwezigheid in Japan markeren. Het eerste is de
z.g. 'handelspas', eigenlijk een akte van vrijgeleide voor alle havens in Japan, door
de shógun Tokugawa Ieyasu aan de afgezanten van de VOC verleend in 1609.
Hoewel toen al sprake was van periodieke vervolging van Japanse Christenen en
vooral van Portugese missionarissen, genoten de Hollanders nog volle bewegings
vrijheid in Japan: er mag niet in het minst een onvriendelijke bejegening plaats
vinden' heet het in deze akte, die is geschreven in Japanse karakters en voorzien
van het rode zegel van de shógun. Het is mede aan dit paspoort te danken dat de
Hollanders in 1639 niet werden uitgewezen. Het tweede document is een fraaie
in Chinese karakters geschreven brief op goudpapier uit het jaar 1845. Dit door
vier staatsraden ondertekende stuk behelst het antwoord van de shógun Tokugawa
leyoshi op de brief van koning Willem II, waarin deze aandrong op openstelling
van Japan voor het wereldverkeer. Duizendmaal tienduizend verzekeringen zou
den nog niet toereikend zijn om de oprechte gevoelens van genegenheid uit te
drukken die de shógun voor de koning van Holland koestert. Hervatting van het
verkeer met het buitenland zou echter met de voorouderlijke wetten strijden. De
zaak heeft de schijn van oneerbiedigheid, maar onze voorouderlijke wetten zijn in
dit opzicht zo streng dat men niet anders kan. Als U gelieft, gelooft dit.' Bij de
aanbieding van de brief aan Willem II verklaarde de minister van Koloniën
J. C. Baud: 'Het komt mij voor dat als nu in de zaak zal dienen berust te worden.'
Het zou te ver voeren alle 'spiegelbeelden' en originele geëxposeerde stukken in
detail te beschrijven. Er was een model van het schip 'De Liefde', het eerste Ne
derlandse schip dat in Japan landde, nu 370 jaar geleden. Minutieus uitgevoerde
Japanse aquarellen van paarden, een hond, een tafelklok, een stel passers en een
pagina met stalen van Nederlandse textiel toonden aan welke goederen door de
52- o J
De z.g. handelspasvan 1609, door de shógun Tokugawa Ieyasu aan de Hollanders
uitgereikt. Linksboven het rode zegel van de shógun.
Japanners bij de Nederlandse factorij besteld werden. Verder was er een fraaie
aquarel uit de kaartencollectie van het Algemeen Rijksarchief, voorstellend het
kasteel te Osaka omstreeks 1630. De legenda van 55 nummers vermeldt bij de
binnenplaats van dit kasteel: kostelijcke huijsen ende thuijnen, daer den
keijser als hij in 't Gasteel is sijn recreatie neemt ende 't cruijdt Teha nuttight, bij
de Chineesen genaemt Teho, welcke cruijdt sijn gedrooghde groene blaaders met
water opgesooden, wert in grooten estime bij de Iaponders gehouden.' Een werk
tekening van de in 1834 geschonken duikerklok voor de pareloestervisserij illus
treerde de technische hulp aan Japan in vroeger dagen.
Welke indruk deze beelden maakten op de tienduizenden voornamelijk Japanse
bezoekers, laat zich alleen maar gissen. Een betekenisvoller expositie dan deze
'Spiegel der Historie' zal op de Wereldtentoonstelling echter moeilijk te vinden
geweest zijn. Zij werd door keizer Hirohito het eerste bezocht van de vijftien, die
hij uit 76 had uitverkoren.
M. P. H. Roessingh.
[222]
A
223
