kundenbuch3 voor de geschiedvorser beschikbaar staan. Het oorkondenboek van
Groningen en Drente brengt ook nog stukken uit het staatsarchief Münster voor
het Friese aandeel van het diocees Münster tot en met 1404.
De lang niet altijd goede weergave van het Westfalische Urkundenbuch, van het
WUB, zoals wij zeggen, wordt gedeeltelijk vervangen door betere drukken van
de konings- en keizersoorkonden in de Diplomata-uitgave der Monumenta Germa-
niae Historica4, voor andere door betere drukken en door een supplement aan
gevuld in de Inventare der nichtstaatlichen Archive der Provinz Westfalen, die
voor iedere Kreis alle archieven in privaatbezit of bij communale en ook kerke
lijke instellingen vermelden, voor zover ze bij de inventarisatie bekend waren, en
waarin alle oorkonden tot en met 1300 zijn afgedrukt, de volgende tot 1400
alleen in regestvorm aangehaald en de overige archivalia summier beschreven zijn.
De serie van deze inventarissen die bij ons kort INA genoemd worden -is
jammer genoeg niet compleet. Tot dusverre ontbreken niet alleen het gehele Reg.
Bez. Arnsberg en het grootste deel van het Reg. Bez. Minden, maar ook van het
Reg. Bez. Münster zijn de Kreis Münster, Stad en land, en de Kreis Beckum nog
niet verschenen.
Andere publikaties van middeleeuwse archivalia uit het staatsarchief Münster
voor geheel Westfalen zijn tot dusverre nog niet verschenen. Het WUB zal na
het verschijnenen van de twee nog uitstaande delen over de oorkonden van het
bisdom Paderborn en van het Keulse Westfalen uit de tijd van 1301 tot en met
1325 het eerste is in duits niet worden voortgezet.
Tn de toekomst willen wij ze alleen nog maar van afzonderlijke archieven publi-
3 Westfalisches Urkundenbuch (WUB)
Band 1, Regesta historiae Westfaliae, accedit codex diplomaticus (bis 1125), bearb. v.
Heinrich A. Erhard, 1847.
Band 2, dsgl. (1126—1200), 1851.
Band 3, Die Urkunden des Bisthums Münster 12011300, bearb. v. Roger Wilmans.
1859/78. Register, bearb. v. Otto Werth, 1921.
Band 4, Die Urkunden des Bisthums Paderborn 12011300, bearb. v. Roger Wilmans
u. Heinrich Finke, 1877/1894.
Band 5, Die Papsturkunden Westfalens bis 1378, 1. Teil (bis 1304), bearb. v. Heinrich
Finke, 1888.
Band 6. Die Urkunden des Bisthums Minden 12011300, bearb. v. Heinrich Hooge-
weg, 1898.
Band 7, Die Urkunden des kölnischen Westfalens 1201 1300, bearb. v. Staatsarchiv
Münster, 1901/08.
Band 8, Die Urkunden des Bistums Münster 13011325, bearb. v. Robert Krunibholtz
1913.
Band 9, Die Urkunden des Bistums Paderborn 1301—1325, bearb. v. Joseph Prinz ist
im Druck.
Band 10, Die Urkunden des Bistums Minden 13011325, bearb. v. Robert Krumbholtz
1940.
Additamenta (—1309), bearb. v. Roger Wilmans, 1877.
Supplement 1 1019), bearb. v. Wilhelm Diekamp, 1885.
Band 11, Die Urkunden des kölnischen Westfalens 13011325, wird von Oberstaats-
archivrat Dr. Helmuth Richtering bearbeitet.
1 De uitgave der charters van de duitse koningen en keizers zijn in de serie Diplomata
van de Monumenta Germaniae historica tot en met Hendrik IV (+1106) verschenen
behalve die van Lodewijk de Vrome 840).
[44]
ceren. Enkele van dergelijke Urkundenbücher zijn ondertussen reeds verschenen,
zo het eerste deel van de oorkonden van het stadsarchief Münster in I9603.
Maar laat ons nu onze aandacht op de enkele landen van Westfalen richten.
Voor politieke relaties tussen de graven van Holland en de bisschoppen van
Utrecht enerzijds en de landsheren op westfaals gebied anderzijds, komen hier van
de Duitse kant, d.w.z. Münster, welbeschouwd alleen de bisschoppen van Münster
in aanmerking, omdat de souvereinen van de meeste andere landen in West
falen of in Keulen (voor het Keulse hertogdom Westfalen en het Vest Reckling
hausen) of in Berlijn (voor de graafschappen Mark, Ravensberg, Tecklenburg-
Lingen en het sticht Minden) zetelden.
De archivalia over de politieke relaties van deze hoogmogende heren moet men
dus in Düsseldorf of in Berlijn zoeken.
De overeenkomstige archivalia van de bisschoppen van Münster uit de middel
eeuwen zijn klaarblijkelijk in 1534 door de wederdopers in Münster verbrand.
Ze beginnen in het staatsarchief Münster, enkele charters uit de middeleeuwen
daargelaten, pas na deze tijd, en wel in 1545, vooral dan met berichten van de
residenten en gezanten in Den Haag vanaf 1581.
Over het rijk der Wederdopers in Münster zelf zijn in het staatsarchief in Münster
talloze archivalia behouden gebleven, waarin ook het een en ander te vinden is
over hun betrekkingen tot de broeders in Nederland en hun pogingen, om het
hemels Jerusalem in Münster bij het beleg hulp te brengen. Voor het mooie boek
van Meilink over 'De Wederdopers in de noordelijke Nederlanden' (1953), zijn
hier toch nog wel enige aanvullingen te vinden.
Over de volgende grote gebeurtenis uit de geschiedenis der Nederlanden, dat
vredescongres van Münster van 1645-1648, waarbij vooral de 15de Mei 1648 zo'n
grote rol voor uw vaderland speelde, zijn in het staatsarchief Münster nauwelijks
archivalia te vinden, omdat de bisschop van Münster in het verdragswerk niet
onmiddellijk betrokken was.'G Landsheer van het sticht Münster was toen ook de
keurvorst Ferdinand van Beieren in Keulen!
Vollediger, om niet te zeggen, rijker worden deze archivalia pas in de tijd van de
strijdbare bisschop Christoph Bernhard von Galen (1650-1678), die in uw land
nog als 'Bommenberend' bekent staat, over wie verleden jaar de prachtige biografie
van collega Dr. Kohl is uitgekomen7 en waaraan nog een tweede deel, naar wij
hopen, binnen afzienbare tijd, als publicatie van brieven, berichten enz. zal worden
toegevoegd.
De in het staatsarchief Münster berustende archivalia over de buitenlandse poli
tiek van Christoph Bernhard von Galen, dus ook over zijn onderhandelingen met
5 Quellen und Forschungen zur Geschichte der Stadt Münster, Neue Folge 1,
Münsterisches Urkundenbuch, Teil 1, Das Stadtarchiv Münster, 1 Halbbd. 11761440,
bearb. v. Joseph Prinz, 1960.
6 Zie: Acta pacis Westphalicae, herausgegeben von Max Braubach und Konrad Repken
Iff., 1962ff.
7 Wilhelm Kohl, Christoph Bernhard von Galen, Politische Geschichte des Fürst-
bistums Münster 16501678 (Veröff. d. Hist. Komm. Westfalens 18, Westfal. Bio-
graphien 3), 1964.
[45]
