tt> voor pont (Esmoreit 331 en 932:
24
25
zou mijn doel enigszins bereikt worden, zeker drie maal zoveel, waarvan een
deel afzonderijk met hen, die ook latijnse stukken moesten leren lezen. De
punten 4 en 5, die in één uur toch nauwelijks op vruchtbare wijze behandeld
kunnen worden, zijn in de beoefening van de leeskunst verdronken. Terwille
van een geleidelijke opklimming van moeilijkheden moest ook nu vanuit de 17e
eeuw naar de Middeleeuwen worden teruggewerkt.
Op één punt is uit de nood een deugd geboren, n.l. bij de behandeling van
de abbreviaturen, die zó moest worden ingericht dat alle leerlingen, dus ook-
zij die geen Latijn kenden, er iets aan hadden, m.a.w. ook de afkortingen in
nederlandse stukken moesten tot hun recht komen. De systematiek van de
abbreviaturen hinkt in vrijwel alle handboeken op twee gedachten: men on
derscheidt twee afkortingsmethoden (suspensie en contractie) en behandelt
vervolgens de afkortingstekens33). Uit didactisch oogpunt is deze werkwijze
niet verwerpelijk: de ervaring leert, dat de student de materie zo vrij vlot gaat
beheersen en het doel mag in dit geval geacht worden het middel te heiligen.
Een op vijf vellen samengeperst systematisch overzicht van de in onze stukken
voorkomende afkortingsmogelijkheden en -middelen illustreerde- ik ook met
nederlandse voorbeelden uit algemeen toegankelijke bronnen34). Ik vond mij
bevestigd in de veronderstelling, dat een alfabetisch woordenboek van neder
landse abbreviaturen niet alleen onmogelijk was, zoals-, Beth al in het eerste
nummer van zijn Psleooraaf had beweerd en uit de twee laden met afkortingen
in de B.N.M. van De Vreese blijkt, maar ook-overbodig, althans even over
bodig als voor het Latijn. Voor zover men kan spreken van een svsteem der
latijnse abbreviaturen voor een door ons met verwaarlozing van allerlei uit
zonderingen opgelegde ordening van de wildernis van conventionele afkortin
gen in latijnse teksten, kan men dat evenzeer van de afkortingen in onze
nederlandse teksten. Bevestigd werd ook de veronderstelling van De Vreese,
dat de nederlandse copiïsten eigen varianten hebben ingevoerd35). Aangevuurd
door een inspirerend tijdschriftartikel 36) heb ik mijn 'systematisch geordende
gegevens verder aangevuld uit de hierboven genoemde twee laden met alfabe
tisch geordende fiches van De Vreese's B.N.M Het resultaat is te aardig om
geheim te houden. Het heeft geen hoogwetenschappelijke pretenties, maar het
verschaft zeker een mogelijkheid aan de aankomende archivist om ook neder
landse stukken met enig palaeografisch begrip te lezen zonder in letterknech
ten; te vervallen. Kennis van de taal, waarin het stuk is gesteld, en begrip van
het verband, waarin het afgekorte woord voorkomt, kan bij het lezen van
nederlandse afkortingen al evenmin gemist worden als bij het uitschrijven van
latijnse abbreviaturen. Wil men met enig inzicht leren determineren in plaats
van botweg te memoriseren, dan is een zekere ordening -zoals elke systema
tiek, ook hier vereenvoudigde wilde werkelijkheid beslist onmisbaar.
W Een uitzondering vormt de historische (maar didactisch onbruikbare) ver
deling door W. M. Lindsay, Notae latinae (Cambridge, 1915) in notae communes
nomina sacra en notae juris.
34) De atlas van Brugmans en Oppermann, die van Hulshof en die van Brouwer
alsmede de navolgende facsimile-uitgaven: Beatrijs, door A. L. Verhofstede e.a.
Antwerpen 1947. Esmoreit. door Al. de Maayer en Rob. Roemans. Antwerpen 1948.
35) p. J, H. Vermeeren, De B.N.M. blz. 10.
38) G. I. Lieftinck, „Methodologische" en palaeographische opmerkingen naar
aanleiding van een hert met een wit voetje, in Tijdschrift voor Nederlandse taal- en
letterkunde LXXII (1954), blz. 1-17.
Abbreviaturen in nederlandse stukken
Vervanging van het nederlandse woord door de abbreviatuur van
het latijnse equivalent
Vb. hï voor hevet (in kalenders)
Hi hevet tuweert al valschen grnnt.
Ic coohte U jeghen hem om M "T£A
voor quam (grensgeval).
Nederlandse woorden afgekort met behulp van in latijnse teksten
gebruikelijke afkortingsmethoden:
Suspensie:
1.normale afbreking na meerdere letters.
Vb. .co. voor coninc
datnT voor datmen
sa.ged. voor saliger gedachtenis
(Iet op de overgang van de afkortingstekens).
2.bijzondere gevallen:
a. eind-m of -n (oeroude afkorting!).
Vb. gheborL voor gheboren
hêT voor hem
b. wegvallen van één van de dubbele medeklinkers midden in een
woord (naar analogie van ma voor man: manen voor mannen).
Vb. clëpen voor doppen
c. en voor ende (naar analogie van lat. un voor unde, ook in
duitse hss.
3.siglen of litterae singulares (meest technische termen zoals
in het latijn)
Vb. R (met graphische varianten), voor reci.pe, responsorium,
ridderen, redene, regulen, roeden, rijnsche (guldens),
rusten (in vrede-Amen) AtfZ.
Contractie:
l.met bovengeschreven streep (naar analogie van eps voor episcopus,
ecclia voor ecclesia en dergelijke gevallen)
Vb. hollt voor hollant
ols voor claes
kkraet voor kerkenraet
