DE ARCHIEVEN EN DE WATERSNOOD
60
er buiten moeten laten. De begrippen dynamisch en statisch archief zijn aar
dig gevonden voor een dispuut, waarin men zich op controversen toelegt,
maar zij deugen m.i. niet, en zeker niet voor vulgarisatie.
Men voere mij daartegen niet aan. dat deze tijd een evolutionnair (of
zelfs revolutionnair) karakter heeft en dat de begrippen administratie en ar
chief dus noodwendig dienen gewijzigd te worden om de wereld te redden,
en men knope er niet de nabetrachting aan, dat het archief, als slechts het
gevolg van de administratie, daarbij noodzakelijk het loodje moet leggen.
Zo doende maakt men een verkeerd gebruik, zowel van zijn kennis als van
zijn ondervinding.
J. P. W. A. SMIT
ii
DE ARCHIEVEN DER NEDERLANDSE HERVORMDE KERK
De ondervindingen met de archieven der Hervormde Kerk tengevolge van
de watersnood van 31 Jan. op 1 Febr. 1953 zijn ongeveer gelijk aan die van
e gemeentelijke en waterschapsarchieven. Ook hier geen rampzalige ver-
hezen over enkele gemeenten op Duiveland waren eind Jan. 1954 nog
geen afdoende gegevens aanwezig maar hier en daar wel gevoelige schade.
In aanluiting op de per radio uitgegeven aanwijzingen der Overheid hoe
te handelen met nat geworden archieven werd door mij in Maart, in het
14-daags orgaan der Hervormde Kerk, eveneens een advies gegeven voor
de Hervormde gemeenten. Daar de getroffen gebieden langdurig onbereik
baar zouden zijn, heb ik onmiddellijk een kaartsysteem aangelegd van alle
Hervormde gemeenten in de rampgebieden. Het betrof 123 steden en dorpen;
het kaartsysteem deed veel groter nut dan ik aanvankelijk zelf vermoedde.
Alle berichten die mij, hoe dan ook bereikten, werden daarop aangetekend.
Al spoedig bleek, dat een zeer groot aantal gemeenten geen schade aan
haar archieven had opgelopen. Het aantal niet getroffen archieven bleek 93,
het aantal wel getroffene 30 te bedragen.
Intussen werd mijn arbeid voor de watersnoodgebieden geïncorporeerd
in het door de Hervormde Kerk ingestelde Commissariaat tot herstel der
archieven der Ned. Herv. Kerk in de watersnoodgebieden, tot commissaris
waarvan werd benoemd prof. dr J. N. Bakhuizen van den Brink te Leiden.
Van de 30 nat geworden gemeenten bleken 9 niet ernstig getroffen. De
21 overblijvende gevallen verdienen een nadere beschouwing. Hier zij opge
merkt, dat, zodra mij bekend werd dat er kans op schade in een gemeente
was, daaraan pakketten vloeipapier werden gezonden. Provinciegewijs be
handeld, bleek de schade aldus tc zijn verdeeld.
Z u i d-H o 11 a n d
Op Foorne en Putten werden archiefstukken te Hellevoetsluis ten dele
nat; het archief van de Kerkeraad te Zuidland liep onder. Zij werden resp
61
ter plaatse en op mijn bureau te 's-Gravenhage gedroogd. Het archief van
de Kerkeraad werd bovendien opnieuw geïnventariseerd.
Op Goerec en Ovcvflakkec werd te Goedereede een deel van het archief
hoofdzakelijk der Diaconie in desolate toestand in een brandkast aange
troffen; het is in Den Haag gedroogd Het archief van Herkingen bleek bij
mijn bezoek grotendeels met goed gevolg gedroogd; de losse stukken waren
echter deels in matige toestand. Het archief van de gemeente Nieuwe Tonge,
ten dele nat geworden, is later tot herstel verzonden naar de firma Samson.
Ook van de archieven van Den Bommel en Ooltgensplaat is een deel be
schadigd, doch gedroogd en ten dele hersteld. Het van 1820 daterende ar
chief der gemeente Stellendam is door de brandweer uit water en modder ge
haald en te drogen gelegd in het ziekenhuis Bcthesda te Diiksland.
Zeeland.
Het kerkvoogdij-archief der gemeente Sint-Philipsland, dat bewaard werd
in de classicale kluis tc Zieriksec (hoofdzakelijk 19e eeuw), is daar nat
geworden doch intussen gedroogd; notulenboeken 1906 1934), doopregis
ter (1902—1953), huwelijksregister (18171952) en rekeningboek der Dia
conie 1879 1952) bleken behouden. Weggespoeld echter zijn de notulen
boeken van de Kerkeraad 1656heden), het doopregister 1811-1901, de
lidmatenregisters uit de 19e eeuw tot de laatste jaren, alsmede de ingeko
men stukken van 1816 af en de jaarrekeningen der Diaconie 16561879.
Dit is een gevoelig verlies, Het ringboek van Tholen, 1857 1902, dat zich
toevallig in het archief van Sint-Philipsland bevond/bleef behouden.
Op Tholen leden alleen de archieven tc Stavenisse schade. Zowel die
van Kerkeraad als van de Kerkvoogdij, bewaard in een kastkluis, liepen on
der, doch zijn gered en in Den Haag definitief gedroogd. Twee boeken en
een pakket oude rekeningen, volkomen vastgeplakt, werden behandeld door
de Ned. Document Reproductie te 's-Gravenhage. Zij worden thans ge
ordend door jhr dr B. M. de Jonge van Ellemeet; de boeken zullen worden
herbonden.
Op Zuid-Beveland bleek de schade tc Rillund-Bath gering en ter plaatse
gedroogd; uit Kruiningen kwamen twee kisten met flink gehavende en natte
archiefstukken, die in Den Haag werden gedroogd en verder opgeknapt. De
belangrijkste stukken van het archief van Waavde zijn droog en ongeschon
den te Breda ondergebracht. De oudste boeken in het archief van Wolf aarts
dijk, in bewaring in het raadhuis, leden schade, die bij de firma Samsom is
hersteld.
Op Walcheren leed het kerkelijk archief van Vlissingen waterschade. Aan
hetgeen daarover hiervóór p. 27 is medegedeeld kan nog worden toegevoegd
dat door mijn binder de banden van de voornaamste delen zullen worden
hersteld; elf zijn reeds hersteld teruggezonden. Het archief der Diaconie is
volkomen droog gebleven1).
Op Schouwen en Duiveland bleek het archief van Eikerzee geringe schade
te hebben gehad. Ook van Kerkwerve en Serooskerke is bijna alles gered,
behalve enige tegenwoordige notulenboeken van laatstgenoemde gemeente,
A Ook het van c. 1740 daterende archief der Lutherse Gemeente is nat gewor
den, doch op het gemeente-archief gedroogd.
