DE ARCHIEVEN EN DE WATERSNOOD
27
26
Onmiddellijk na de ramp. die in de nacht van 31 Januari op 1 Februari van
dit jaar de zuidwestelijke delen van ons vaderland, en daarmede de archieven,
trof hebben verschillende instanties in uitnemende samenwerking de eerste
doeltreffende maatregelen tot redding van door het waterbeschadigde archieven
genomen. Men vindt een overzicht daarvan op p. 93 van de vorige jaargang
van ons blad. Overeenkomstig de daar vermelde beginselen zijn in de daarop
volgende maanden vrijwel alle geredde archieven deskundig en naar het zich
voorlopig laat aanzien met vrucht behandeld. Afgewacht dient ech'er te wor
den in hoever de weersgesteldheid in sommige jaargetijden terugkeer der vocht-
uitslagen zal meebrengen. Anders dan bij de oorloghandelingen, zijn weinig
verliezen te betreuren, laat staan ernstige. Voor een gedetailleerd en uitvoerig
overzicht, zoals destijds1) t.a.v. de oorlogsgevolgen moest worden gegeven,
was thans geen aanleiding. In het volgende worde met een tamelijk summier
verslag van de drie daarvoor in aanmerking komende provinciën: Zeeland,
Zuid-Holland en Noord-Brabant, volstaan.
ZEF.LAND
Tweemaal is, binnen de vijftien jaar, de provincie Zeeland door mateloze
rampen getroffen: door de oorlog van 1940 fot 1944 Middelburg en 'Wal
cheren, Westelijk Zeeuwsch-Vlaanderen door overstroming in 1953. Dit
maal liepen genoemde onderdelen vrijwel vrij, maar een deel van Zuid-
Beveland met name Kruiningen. dat voor de derde maal in die periode
inundeerde (nu echter vele malen erger dan de militaire inundaties in beide
eerste tezamen), in minder mate Rilland-Bat en van Tolen kwamen eniae
weken of maanden onder water. Schouwen en Duiveland, behoudens enkele
hoger gelegen delen, drieverrel jaars. Toch mag met genoeqen worden ge
constateerd dat de archieven er vrij goed van zijn afgekomen. Verloren gegaan,
als in 1940 (Middelburg, Sluis), is weinig of niets, en in ieder geval nie^s
belangrijks.
Uiteraard was het de eerste weken na de ramp zo aoed als onmogelijk
contact met de gemeente- en waterschapsbesturen, vooral met die in het zo
zwaar getroffen Schouwen en Duiveland, te verkriiqen en de vele geruchten,
die ook over de archieven qingen, te controleren. Ook met Holland -waar
15 Februari, zoals later bleek, een reddingsorganisatie was samengesteld
was aanvankelijk de verbinding vrijwel verbroken, zodat voorlopiq op eigen
geleoenheid moest worden Geïmproviseerd. Lering trekkend uh de ervaring,
die de beheerder der Prov. Bibliotheek van Zeeland in de oorlog had opge
daan, werd aan Ged. Staten geadviseerd aan de betreffende besturen voor
lopige richtlijnen te geven: de stukken, indien het boeken waren, waaiervormia
op een tochtige plaats uit te hangen en losse vellen aldus op te hangen of
te leggen; gebruik van een ventilator, indien men daartoe in de geleqenheid
mocht zijn, werd aangeraden. Reeds 24 Februari ging een circulaire in deze
geest aan alle Zeeuwse polderbesturen uit; tevens werd aan deze gevraagd
of zij eventueel in de gelegenheid waren archieven van door de watersnood
getroffen polders op te nemen. Enige weken later werd eenzelfde rond-
Ned. Archievenblad 1948/49 p. 101 vlg.
schrijven aan de gemeentebesturen gericht. Deze hadden, door de activiteit
van bovengenoemde organisatie, reeds contact gekregen o.a. met de firma
Samson te Alfen a/d Rijn, die voor het drogen van natgeworden archieven
de technische hulpmiddelen had. Met waardering kan melding worden gemaakt
van de voorlopige reddingsmaatregelen, door menige gemeentesecretarie in
het ondergelopen gebied in die eerste verwarde en wanhopige weken genomen.
Terwijl aanvankelijk slechts onsystematisch gegevens konden worden ver
zameld over de toestand, werd in het begin van Mei, toen een commissie uit
het NIDER belangeloos hulp aanbood bij reproductie van verloren archief
stukken, indien daarvan elders duplicaten bestonden, daarnaar een systema
tische enquête bij de gemeentebesturen ingesteld. De antwoorden waren ge
ruststellend, en van het gracieuse aanbod bleek geen gebruik te moeten wor
den gemaakt. Wij hadden nu ook, ter aanvulling van de reeds eerder inge
nomen informaties en gehouden besprekingen, een behoorlijk overzicht van
de gevolgen van de ramp voor de archieven. Een beknopte weergave moge
hier volgen.
W a 1 c h e r e n.
De ramp bracht hier alleen schade te Vlissingen, dat drie getijden onder
water heeft gestaan. Een deel van het lopend archief der gemeente, met
name van de afd. B. S. en Bevolking en notulenboek 1851, geborgen in de
kelders onder het stadhuis, werd nat. Dat was ook het geval met het belang
rijke archief van de Kerkeraad der Ned. Hervormde Gemeente, dat tot het
einde der 16e eeuw teruggaat. Daar de kast, waarin dit was geborgen, om
viel, bedierf ook het deel, dat op de boven vloedwaterpeil staande boorden
was opgesteld. Met ijver heeft de scriba cf. onze aanwijzingen het drogen ter
hand genomen, en niet zonder succes; de banden echter zijn alle bezweken.
Noord- en Zui d-B e v e 1 a n d.
Het gemeentebestuur van Baarland rapporteerde, dat hoewel ook het ge
meentehuis werd getroffen er stond 75 cm water geen archiefstukken
verloren zijn gegaan daar deze tijdig waren gered. Ook Ellewoutsdijk kreeg
water binnen, doch het archief leed geen schade. De gemeente Kruiningen
werd zwaar getroffen. Daar het gemeente-archief op de verdieping van het
raadhuis stond opgesteld, ontkwam dit aan beschadiging; het archief van het
gelijknamige waterschap, ook hoog geborgen, werd voor alle veiligheid naar
de kluis van het waterschap De Breede Watering bewesten Ierseke overge
bracht. Ook de gemeente Rilland-Bat stond enige maanden onder het water,
dat ook in de kluis doordrong en daar de op de onderste planken staande
archivalia aantastte. Gelukkig is het Scheldewater hier al minder zout en
heeft de secretaris, zoals boven reeds is vermeld, krachtdadig de redding
aangepakt. Met behulp van een der adopterende gemeenten is alles Bij de
firma Samson, die spoedig ter plaatse was, gedroogd en keurig gebonden.
Een register B. S., dat onleesbaar was geworden, werd naar het exemplaar
der Arrondissementsrechtbank gecopieerd. Ook een deel van het archief van
de Reigersbergsche polder, in de gemeentekluis bewaard, werd nat en is in
Bergen-op-Zoom gedroogd. In Wolf aartsdijk ging zowel van het gemeente
archief als van enkele daarin bewaarde kleinere polders niets verloren en
werd niets onherstelbaar beschadigd; de firma Samson zorgde ook hier voor
het drogen.
