106
Direction des Archives de France, en sedert enigen tijd komen ook ieder jaar
de hoofden der departementale archieven te Parijs bijeen om hun problemen
te bespreken. Bovendien wordt men in Parijs op de hoogte gehouden van de
gang van zaken in de departementen door twee inspecteurs-generaal, die on
gezette tijden de archieven bezoeken.
Archives communales et hospitalières.
Beter dan de archieven van andere instellingen hebben die van de ge
meenten en gasthuizen de stormen van de tijd getrotseerd. Die van tal van
steden beginnen reeds in de 12e eeuw en men vindt er ononderbroken series
van af de 13e en He eeuw. Men heeft gasthuisarchieven, welke reeds van
de 11e eeuw af dateren. Des te verwonderlijker doet het ons aan, dat men
in Frankrijk voor de gemeenten, of althans voor bepaalde categorieën ervan,
niet de verplichting kent deze schatten aan een wetenschappelijk gevormd
archivaris toe te vertrouwen. Wei staan de gemeentelijke en gasthuisarchieven
onder controle van de Direction des Archives en zijn zij onderworpen aan een
geregelde inspectie van den departementalen archivaris, maar dat kan toch
nimmer het gemis van een eigen archivaris vergoeden, en in geheel Frankrijk
vindt men slechts een veertiental gemeente-archieven aan wier hoofd een
archiviste-paléographe staat.
Archives autonomes.
Naast deze archieven, welke alle onder de Direction des Archives de
France ressorteren, is er, gelijk ik reeds in den aanvang zeide, een viertal
archiefdepöts dat een autonoom bestaan voert. Het zijn die van de ministeries
van Buitenlandse Zaken, Oorlog, Marine en Koloniën. De drie eerste zijn
alle ontstaan onder de regering van Lodewijk XIV, het laatste is in 1881 van
dat van Marine, waaronder de koloniën tot dusverre ressorteerden, afgesplitst.
Dat van Buitenlandse Zaken is ondergebracht bij het ministerie aan de
Quai d Orsay. Verschillende speciale fondsen echter, o.a. de briefwisseling
van de Franse consuls in het buitenland, zijn in depot gegeven aan de Archi-,
ves Nationales. Hierin zit ook voor ons land een belangrijke bron voor de
economische geschiedenis. Ik heb zelf kunnen doorzien o.a. de correspondentie
van de Franse consuls in Rotterdam in de 18e eeuw; ik weet niet of deze be
kend is, doch geloof stellig dat deze vooral voor het handelsverkeer van
Rotterdam veel belangwekkends bevat.
De archieven van het ministerie van Oorlog zijn ondergebracht sinds korten
tijd in het Pavillion de la Reine van het kasteel van Vincennes. Het kasteel
heeft in de oorlog, doordat de Duitsers er munitiebunkers hebben opgeblazen,
veel te lijden gehad en wordt thans met veel voortvarendheid gerestaureerd,
zodat de opstelling nog enigszins provisorisch was, toen wij er een bezoek
brachten. Maar men komt onder de indruk van de grote rijkdom ook der
oudere archieven, om van de overvloed, welke de latere en laatste oorlogen
hebben opgeleverd, maar niet te spreken.
De archieven van het ministerie van Marine tot 1870 zijn sedert 1899 in
depot gegeven aan de Archives Nationales; daarnaast bevinden zich echter nog
archiefdepöts in de oorlogshavens Cherbourg, Brest, Lorient, Rochefort en
Toulon. Het geheel staat onder het beheer van de „service historique" van de
107
Marine, die te Parijs zetelt en ook het beheer voert over de archieven van
na 1870.
Ook van het ministerie van Koloniën hebben de Archives Nationales in
depot de archieven tot 1790.
De positie van den archivaris.
Was vroeger de departementale archivaris ook een departementaal amb
tenaar, sedert 1921 zijn de archiviste-en-chef en de archiviste-adjoint, sedert
1946 ook de sous-archiviste en de commis-d archives, staatsambtenaren. Zij
ressorteren onder de Direction des Archives de France en worden benoemd
door de minister van onderwijs. De archiviste en eventuele archiviste-adjoint
zijn zonder uitzondering oud-leerling van de Ecole des chartes, en zij worden
benoemd op voordracht van de Directeur des Archivse, nadat de prefect
van het departement om advies gevraagd is.
Dit is typerend voor de ietwat eigenaardige positie van de departementale
archivaris; hij is staatsambtenaar, maar tevens een der belangrijke adviseurs
van den prefect, niet alleen op het gebied van de historie, en vaak ook kunst
historie, monumentenzorg en archeologie, maar ook op dat van de inric ting
der departementale administratie. Na een jaar immers worden reeds de ar
chieven van de lopende dienst aan zijn archiefdepöt overgedragen, zodat zijn
stem bij de ordening en registrering daarvan een grote waarde heeft, want hij
is de man, die een opgevraagd dossier van het vorig jaar weer te voorschijn
moet brengen, hij vervult dus tevens de taak welke de beambten der re
gistratuur in ons administratief bestel innemen.
Terwijl de salarissen der departementale archiefambtenaren door de staat
worden betaald, komen de kosten van de archiefdienst ten laste van het
departementale budget. Dit zijn de kosten van het drukken van inventarissen,
kosten van inspectie der gemeente- en gasthuisarchieven, onderhoudMer ver
zamelingen, onderhoud en aanschaffing van meubilair en andere benodigd
heden, aanschaffingen voor de historische en administratieve bibliotheek, enz.
Ook de archiefgebouwen zijn departementaal eigendom. Wel heeft men,
omdat het merendeel der gebouwen nog uit de vorige eeuw dateert en men
dus tout comme chez nous bijna overal met ruimtegebrek heeft te kam
pen, een programma van vergroting en nieuwbouw gemaakt, waarbij de staat
30 in de kosten bijdraagt.
Het algemeen beheer der departementale archiefdepöts daarentegen valt
onder de competentie van de Direction des Archives te Parijs: recrutering
van wetenschappelijk en technisch personeel, samenstelling van de verschil
lende reglementen voor de archieven, archivistische onderzoekingen, keuring
van ontworpen inventarissen, goedkeuring van plannen tot verbetering o
nieuwbouw van depots, enz.
Het personeel der departementale archieven telt momenteel een vierhonderd
man, doch staat geheel los van dat der Archives Nationales. Wil men van
de ene dienst in de andere overgaan, dan verliest men zijn plaats in de rang
lijst der promotie en moet weer geheel onderaan beginnen. In de naaste toe
komst is men van plan dit verschil op te heffen, en de beide ambtenaren
corpsen samen te smelten. Voor de sous-archivistes cn commis-d archives
is ten minste het baccalauréat vereist, zij worden gerecruteerd door middel
