102
HET ARCHIEFWEZEN IN FRANKRIJK
Zoals verschillenden Uwer reeds bekend zal zijn, was ik deze winter in de
gelukkige omstandigheid een viertal maanden te Parijs te kunnen doorbrengen
tot het volgen van de „Stage technique international d'Archives" aan de Archi
ves Nationales. Ik ben daarvoor grote dank verschuldigd aan het College van
nen j, I ?r 9emeente Leeuwarden, dat mij op mijn verzoek met grote wel
willendheid het gevraagde studieverlof heeft toegestaan, alsmede aan colleqa
Van buy tenen, die mijn aanvrage krachtdadig ondersteunde.
Reeds tijdens mijn verblijf in de Franse hoofdstad bereikte mij de vraac
van onzen secretaris om op deze voorjaarsvergadering een en ander te ver
tellen over het Franse archiefwezen. Nu zijn vier maanden aan de Archives
rationales en enkele excursies naar departementale archieven stellig niet vol
doende om het Franse archiefwezen in alle finesses te doorgronden, wel ech-
er hebben zij ons, stagiaires, in de gelegenheid gesteld, vooral ook door de
voordrachten welke door de kopstukken uit de archiefwereld en aanverwante
gebieden voor ons werden gehouden, een aantal indrukken op te doen, en
daarvan hoop ik U in deze causerie een en ander te kunnen mededelen.
De archieven.
Franse archiefwezen is in zijn huidige vorm een kind der Revolutie
Niet dat men voordien in Frankrijk geen archieven zou hebben gevonden,
integendeel, men trof ze er aan in grote verscheidenheid. Het koningshuis, dt
ministeries en hoge regeringscolleges, de parlementen en. lagere rechtbanken
e provincies en steden, de bisdommen en kloosters, de hogere en lagere adel,
de gasthuizen, zij alle bezaten één of meer archiefdepots.
Een Mabillion en zijn leerlingen hadden reeds de diplomatiek, de paleoqra-
phie en de chronologie een plaats onder de hulpwetenschappen qeqeven, en
meerdere generaties van feudisten hadden door hun handboeken hetzelfde
gedaan voor de archivistiek.
De Revolutie echter van 1789 heeft, juist doordat zij vele van de oudere
staatsinstellingen wegvaagde en een geheel andere bestuursorganisatie daar-
voor in de plaats stelde, de weg geopend voor een concentratie op het qebied
van het archiefwezen en daarmede de grondslag gelegd voor het apparaat, dat
wij heden ten dage zien.
Vrees niet dat ik U ga vervelen door U de gehele ontwikkeling te schetsen
vanaf de benoeming van Camus tot archivaris der Nationale Vergadering tot
eden: ik zou daarmede de mij toegemeten tijd verre overschrijden en veel te
beperken Ver9e"' 231 dUS' Z° doenliïk> tot het h^en
L& Direction des Archives de France.
Aan het hoofd van het gehele Franse archiefwezen - met uitzondering van
•- ",quatr\vleUX ministères" (Buitenlandse Zaken, Oorlog, Marine en Kolo
men), die hun eigen autonome archieven behielden staat de Direction des
Archives da France. Voor 1897 waren de verschillende archiefdiensten, welke
er thans onder ressorteren, ingedeeld bij verschillende ministeries. De centrale
b Voordracht, gehouden op de voorjaarsvergadering op 29 Mei 1952.
103
archieven, die in de loop der 19e eeuw afwisselend de naam van Archives
Nationales, Archives de l'Empire en Archives du Royaume droegen, om ten
slotte na 1871 tot de naam van Archives Nationales terug te keren, werden
bestuurd door een hoge functionaris van het ministerie van staat, later van
het ministerie van onderwijs, wiens titel ook nog al eens varieerde: Garde,
Garde Général, Directeur Général en tenslotte weer Garde Général des Ar
chives Nationales. Het waren mannen als: Camus, Daunou, de la Rue, Le-
trone, de Chabrier, Delaborde, Mary en Servois, die deze functie bekleedden.
De archiefdepöts, welke sedert de Revolutie in de hoofdplaatsen der de
partementen waren opgericht, die der gemeenten en der gasthuizen, bleven
onder het beheer van den prefect, den maire of het bestuur van het gasthuis.
Aan het ministerie van binnenlandse zaken of sedert 1884 aan dat van onder
wijs vond men een bureau voor de departementale, gemeentelijke en gasthuis
archieven en een inspectie, welke met het toezicht op deze archieven belas:
waren.
Een decreet van 23 Februari 1897 verplaatste dit bureau naar het Palais
Soubise, zetel van de Archives Nationales, en schiep daar de Direction des
Archives, terwijl aan de Garde Général, die nu de titel kreeg van Directeur
des Archives, onder het gezag van den minister van onderwijs, het bewind
over de archiefdepöts in het gehele Franse gebied werd opgedragen. Deze
functie werd achtereenvolgens bekleed door Servois, Dejean, Langlois, Cour-
tault, Caron, Samaran en Bourgin. In 1936 werd de titel veranderd in Direc
teur des Archives de France. Het is in onze ogen misschien een enigszins
eigenaardige figuur, deze combinatie van wat wij zouden willen noemen de
functie van algemeen rijksarchivaris met die van directeur van de afdeling
archiefwezen aan het ministerie van onderwijs; dat zij degene, die haar be
kleedt, de mogelijkheid biedt om ten gunste van het archiefwezen belangrijk
werk te doen is wel duidelijk, evenzeer, dat men met de huidige drager van
dit belangrijke ambt, M. Charles Braibant, de „right man in the right place"
heeft gevonden. Degenen Uwer, die hem in 1950 tijdens het Internationale
Congres te Parijs hebben leren kennen, zullen kunnen getuigen van zijn ruime
blik en voortvarende initiatieven, waarvan de idee ener internationale archief-
stage zeker niet een der minste is geweest.
De „administration centrale", welke onder zijn leiding belast is met het
bestuur van het Franse archiefwezen, bestaat uit vier afdelingen: het secre
tariaat van den Directeur, een bureau voor personeelszaken, een bureau voor-
financiële aangelegenheden (hetwelk zich o.a. bezig houdt met de begrotingen
der archieven) en een service technique, die tot taak heeft de controle over
en advies in zaken op het gebied der archivistiek en archief economie: het
opstellen van de „cadres de classement", toezicht op de samen te stellen inven
tarissen, advies inzake bouw en inrichting van archiefdepöts, etc.
Zijn de drie eerstgenoemde afdelingen bezet door administratief personeel,
gerecruteerd op dezelfde wijze als dat bij andere ministeriële diensten gebrui
kelijk is, de laatstgenoemde dienst is in handen van wetenschappelijk gevormde
archiefambtenaren archivistes-paléographes, zoals men hen in Frankrijk
noemt. Aan het hoofd der „administration centrale" staat een archivist met
de rang van conservateur, bijgestaan door twee conservateurs-adjoints en een
aantal archivisten.
