26
bepaalden nieuwen kanunnik aan te wijzen. Indien een kanunnik over
leed, kwam het zoodoende dikwijls voor, dat kanunniken naar Rome
snelden om te trachten van den Paus gedaan te krijgen, dat hij een van
hen als vruchtgebruiker aanwees. Zulks moest haastig in zijn werk gaan,
want zoodra het stichtingsbestuur den Paus met de aanwijzing van den
nieuwen vruchtgebruiker was vóór geweest, had uiteraard de pauselijke
toewijzing geen enkele beteekenis. Het gevolg was, dat in vele gevallen
aan den dood van een kanunnik-vruchtgebruiker geen ruchtbaarheid werd
gegeven, teneinde te voorkomen, dat de sollicitanten naar het vrijgekomen
beneficium zich reisvaardig naar het Vaticaan maakten. Dit ging uiter
aard te ver. Toen de kerk aan dezen misstand geen afdoend einde
maakte, greep de wereldlijke overheid in.
Artikel 50 van genoemde ordonnantie luidt als volgt:
,,Que des sépultures des personnes tenans benefices, sera faict registre
en forme de preuve, par les chapitres, colléges, monastères et cures, qui
fera foi, et pour la preuve du temps'de la mort, duquel temps sera fait
expresse mention esdicts registres, et pour servir au jugement des procés
ou il seroit question de prouver ledit temps de la mort, au moins, quant
a la récréance." 5)
Derhalve een voorschrift, bevattende de verplichting om overlijdens-
registers aan te leggen, betreffende bezitters van kerkelijke goederen.
Artikel 54 bevat de strafbedreiging tegen hen, die een sterfgeval ge
heim houden.
,,Et afin que la vérité du temps desdicts décès puisse encore plus
clairement apparoir, nous voulons et ordonnans qu'incontinent après le
décès desdicts bénéficiers, soit publié le diet décès, incontinent après
icelui advenu par les domestiques du décédé, qui seront tenus le venir
declarer aux églises, ou se doivent faire lesdictes sépultures et registers, et
rapporter au vrai le temps dudict décès, sur peine de grosse punition
corporelle ou autre, a l'arbitration de justice
Bezien wij thans den inhoud van artikel 51.
,,Aussi sera fait registres, en forme de preuve, des baptèmes, qui con-
tiendront le temps et l'heure de la nativité, et par l'extrait dudict registre,
se pourra prouver le temps de majorité, ou minorité, et sera pleine foy
a ceste fin."
Deze bepaling doet eenigszins vreemd aan en hoort, indien wij letten
op de redenen, welke tot de totstandkoming van de ordonnantie hebben
geleid, eigenlijk hierin niet thuis. Wij zijn van meening, dat aan artikel
51 geen breede strekking moet worden toegekend. Naar alle waarschijn
lijkheid hebben de ontwerpers uitsluitend het oog gehad op de registratie
van den doop van de nieuw in aanmerking komende kanunniken. Hier is
27
sprake van doopregisters, die in feite geen doopregisters zijn, doch veel
eer kunnen worden vergeleken met een bevolkingsregister.
De artikelen 52 en 53 zijn geenszins van belang ontbloot. Vooral artikel
53, dat bepaalt, dat de registers eenmaal per jaar ter griffie van den
baljuw, d.w.z. de publieke overheid moeten worden gedeponeerd. Hier
zien wij de eerste symptomen van het optreden der burgerlijke autoriteiten
op hei terrein van den burgerlijken stand. Maar de grootste beteekenis
komt toe aan artikel 56.
Artikel 52.
,,Et afin qu il n y ait faute auxdits registres, il est ordonné qu'ils seront
signés d un notaire, avec celui desdicts chapitres et couvents, et avec le
curé ou vicaire général respectivement, et chacun en son regard, qui
seront tenus de ce faire, sur peine des dommages et intéréts des parties,
et de grosses amendes envers nous."
Artikel 53.
..Et lesquels chapitres, couvent et cures, seront tenus mettre lesdicts
registres par chacun an, par devers le greffe du prochain siêge du baillif
ou séneschal royal, pour y estre fidèlement gardés et y avoir recours,
quand mestier et besoin sera."
Artikel 55.
,,Et néantmoins, en tout cas, auparavant pouvoir faire lesdites sépul
tures, nous voulons et ordonnons estre faicte inquisition soxnmaire et
rapport au vrai du temps dudit décès, pour sur l'heure, faire fidèlement
ledict registre."
Artikel 56.
„Et difendons la garde desdicts corps décédés auparavant ladicte
révélation, sur peine de confiscation de corps et de bien contre les laïz
qui en seront trouvés coupables, et contre les ecclésiastiques, de privation
de tout droit possessoire qu'ils pourroient prétendre ès bénéfices, ainsi
vacans, et de grosse amende a l'arbitration de justice."
Het terrein, dat de ordonnantie van 1539 bestrijkt, is eng van begren
zing. Toch mag de beteekenis dezer ordonnantie niet worden onderschat.
Het is de eerste bemoeiing van het Fransche staatsgezag op het terrein
van den burgerlijken stand.
Veertig jaren later zag wederom een ordonnantie het licht, waarin wij
enkele bepalingen aantreffen, welke voor ons doel van belang zijn. Wij
bedoelen de ordonnantie van Mei 1579 van Hendrik III, gegeven te Blois
onder den titel „Ordonnance rendue sur les plaintes et doléances des
états généraux assemblés a Blois en Novembre 1576, relativement a la
police générale du royaumeArtikel 40 dezer ordonnantie heeft tot
5) Isambert, Decrusy en Acmet, ..Recueil général des anciennes lois fran^aises",
Parijs, 1828, XII (2), bh. 610.