54
55
Deel IV (1588).
28. Dordrecht, pi.
29. Delft, pi.
30. Enkhuizen, pi.
31. (Boven) Rotterdam, pr.
(Onder) Gouda. pr.
33. Deventer, pi.
34. Kampen, pi.
35. Zwolle, pi.
Zuid-oost boven. Toch navolging van van Deventer!
De gebouwen in opstand zijn geteekend met behulp
van het pr. van Dordrecht, van deel II (1575), no.
24, waar de stad is gezien naar het Zuid-oosten. De
oriëntatie van de pl, is overeenkomstig gewijzigd om
de gebouwen gemakkelijk te kunnen inteekenen'
Zuid-west boven. Waarschijnlijk een navolging van
het schilderij op paneel, waar Delft na den brand
van 1536 wordt afgebeeld (Catalogus van de topo
grafische atlas van Delft en Delfland door mr, H. S
Veldman (Delft 1898), no. 2). Ik bezichtigde dit schil
derij, dat in normale tijden in het Prinsenhof te Delft
hangt, in October 1941.
West boven. Bijschrift in het Fransch, legenda in het
Nederlandscih. Deze pl. is een navolging van het fraaie
geteekende en gekleurde plan van Enkhuizen, blijkens
het opschrift vervaardigd in 1577 door Lucas Jansz.
Wagenaer, dat sinds 1880 deel uitmaakt van de
Provinciale Atlas in het Rijksardhief te Haarlem.
Voor verdere bijzonderheden verwijs is naar het be
langwekkende artikel van R. D. Baart de la Faille.
Nieuwe gegevens over Lucas Jansz. Wagenaer. Het
Boek Tweede reeks van het Tijdschrift voor boek
en bibliotheekwezen, 20ste jaargang (1931), blz.
146 160, met verkleinde reproductie van deze platte
grond. De plaat werd gegraveerd door Petrus van
der Borcht, Verborcht of Borchius.
West boven. Gezien van de rivierzijde. Zeer fan
tastisch.
Noord boven. Gezien van de overzijde van de ijsel.
Noord boven. Naar van Deventer. Door de vergroo
ting van de schaal zijn details, die bij van Deventer
schetsmatig en klein waren weergegeven, vergroot en
minder juist geworden. B.v. de spits van de Lebuïnus-
kerk, de muurtorens en het Waaggebouw, dat in
strijd met de werkelijkheid als een drie-schepig gebouw
is geteekend.
Zuid-west boven. Toch naar van Deventer. De oriën
tatie van de pl. is gewijzigd, om gemakkelijker te
kunnen gebruik maken van het pr. van Kampen, ge-
zien naar het Zuid-westen in deel II (1575), no. 30.
Oost boven. De stad is in strijd met de werkelijk-
l^U rond van vorm afgebeeld. De voorgrond
komt geheel overeen met de voorgrond op prospecten
van latere datum van de stad Zwolle. Ik vermoed,
dat deze prospecten en de pl. in B.-H. een nu niet
meer bekende oude afbeelding van de stad ge
bruikt hebben. Vgl. hiervóór Middelburg, deel I
(1572), no. 28.
(lournal 1580) ^QO"a00' 'n '3'ant|insche archieven no. LVIII
36. (Links) Leeuwarden, pl. Noord boven, met jaartal 1580. Naar van Deventer.
Ook W. H. Schukfcingx) merkte op, dat de kastee-
len op de pl. van Leeuwarden, Stavoren en Harlingen
in B.-H. geheel overeenkomen met de pl. van van
Deventer.
(Rechts) Franeker. pl. Oost boven. Naar van Deventer met verandering van
de oriëntatie.
12. s Hertogenbosch. pl. Oost boven. Naar van Deventer, maar met verande
ring van de oriëntatie. Voor het teekenen van de ge
bouwen in opstand van de gebouwen kan zijn gebruik
gemaakt van het pr. van 's Hertogenbosch, in deel I
(1572), no. 18. Op deze pl. is de afbeelding van de
St. Janskerk wonderlijk uitgevallen, het koor lijkt wel
naar het westen gericht te zijn! Alleen verklaarbaar
als men aanneemt, dat de graveur met de plaatselijke
gesteldheid niet op de hoogte was!
13. Rotterdam, pl. Noord-west boven. Naar van Deventer met iets ver
anderde oriëntatie. Bij het teekenen van de gebouwen
zal het pr. in deel III (1581) no. 31 gebruikt 'zijn.
Reeds in 1895 merkte de Gemeente-archivaris van
Rotterdam, J. H. W. Linger op, dat het niet onwaar
schijnlijk was, dat deze gravure was gemaakt naar
een copie van de kaart van vam Deventer, maar dat
ze ten aanzien van de hoofdlijnen bij laatstgenoemde
verre achter stond. 2)
14. Gouda. pl. Noord boven. Op de pl. die wel naar van Deventer
kan zijn geteekend, komt het jaartal 1585 voor. De
gebouwen, St. Janskerk, stadhuis, poorten enz. zijn
zeer fraai geteekend. In de stadsrekening van 1576
komt de volgende post voor: „Betaelt Wouter Pieters
[Crabeth] twaelff gulden van dat hij door laste van
Casteel ende Burgemeesters de stadt gemeeten ende
deselve driemaal naet leven geconterfeyt ende afgeset
heeft". Misschien heeft deze afbeelding van de stad
door den beroemden glasschilder, waarvan geen exem
plaar bekend is, tot voorbeeld gediend voor de pl. en
de afbeelding der gebouwen op de pl. in B.-H. Vgl.
A. A. Beekman, Catalogus van kaartenvan
Holland tusschen Maas en IJ (Leiden 1921) 'blz. 251,
no. 897.
15. Amersfoort (boven pl.) Noord boven. De pl. heeft dezelfde oriëntatie als van
(onder pr.) Deventer en kan die kaart wel als grondslag genomen
hebben. Echter bevat het plan verscheidene bijzonder
heden, die bij van Deventer ontbreken, b.v. meer
bruggen over de binnengracht, een kleine uitleg ten
Noord-westen van de stad, een kapel (,,Isselsche
Bij Leeuwarden's vestingplan. Gedenkboek Leeuwarden 1435-1935 (Leeuwarden
1935), blz. 109.
2) In zijn voorbericht bij de reproductie-uitgave: Plattegronden van Rotterdam uit
de 16de en 17de eeuwen. Rotterdam 1895, folio. Zie aldaar reproductie no. IV.
