34
buiten beschrijving heeft gelaten of die door schenkingen en aankoop zijn
verkregen en niet in de jaarverslagen of de bibliotheek van handschriften
vermeld zijn, voorts, en wel voor het grootste gedeelte, uit de uitge
breide verzameling van de geteekende kaarten der Zeelandia Illustrata, in
1914 door het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen aan het Rijks
archief in Zeeland ten gebruike gegeven.
De beschrijving van de kaarten is zoodanig ingericht, dat de soms
zeer lange titels niet in alle gevallen geheel zijn overgenomen, maar slechts
datgene daaruit is vermeld, wat het voornaamste van het doel der kaart
weergeeft; de kaarten zonder titels werden naar de voorstellingen en bij
komende omstandigheden beschreven. De schalen zijn zoo goed mogelijk
door getallen aangeduid, die dadelijk de verhouding tusschen de afmetingen
op de kaart en die op het terrein doen zien. Onder eiken titel is de
herkomst van de kaart, voor zooveel die gebleken is, vermeld.
De hoofdverdeeling van den ouden inventaris in steden enz., polders,
havens, enz. is nu niet meer aldus behouden voor de geheele verzameling,
maar toegepast op de kaarten van elk eiland en van Zeeuwsch-Vlaanderen.
Die onderverdeeling geeft dan, na Zeeland „in 't algemeen" en Vlaanderen
„in 't algemeen", voor elk der eilanden enz. de paragrafen: 1. In 'tal-
gemeen, 2. Kwartieren, 3. Heerlijkheden, 4. Steden, dorpen en onder
deden daarvan, 5. Polders of waterschappen, zeeweringen enz., 6. Buiten
plaatsen en hofsteden, 7. Eigendommen, 8. Grensscheidingen, 9. Fortifi-
catiewerken en militaire kaarten, 10. Zeegaten, havens, kanalen enz.
In elk der paragrafen zijn de kaarten naar de namen van hetgeen
zij voorstellen alphabetisch gerangschikt. Dit wel te bedenken bij het
opzoeken, want deze rangschikking heeft, vooral bij uitgebreide landstreken,
zooals Zeeuwsch-Vlaanderen, tengevolge, dat geografisch ver vaneen gelegen
en minder gelijksoortige onderdeelen op elkaar volgen en wel eens zon
derlinge sprongen gemaakt worden van het Westen naar het Oosten en
omgekeerd.
De prachtige verzameling bevat In de Afdeelingen A. Zeeland en
B. Vlaanderen alleen 2032 nummers; er volgt dan nog een Afdeeling C.
van 144 kaarten, betrekking hebbende op Nederland daarbuiten en andere
landen in en buiten Europa.
Maar er is nog meer! Opgenomen zijn ook registers van een aller
belangrijkste verzameling van kaarten, bestaande uit 647 stuks in 14 deelen
(waarvan één ontbreekt) of 4 atlassen Zeeland, Staats-Vlaanderen, Staats-
Brabant en de frontieren van Gelderland, Overijsel, Groningen, etc., ge-
teekend door W. F. Hattinga en zijn beide zoons D. W. C. Hattinga
en Anth. Hattinga. Deze verzameling werd nl. door den Heer Mr. M. J.
de Witt Hamer te Middelburg in 1880 van de firma van Hengel en Eeltjes
te Rotterdam gekocht en voor korten tijd op het Rijks-archief geplaatst om
35
de titels der atlassen en den inhoud der deelen af te schrijven, alsook de
„Voorreden en Berigt" voorin de atlassen van Staats-Vlaanderen en Staats-
Brabant van W. F. Hattinga, waarin het ontstaan van de atlassen ver
klaard wordt en o. a. medegedeeld, dat de Hattinoa's die voor zich zeiven
vervaardigden en dat van die kaarten een kopie aan den Raad van State
geleverd werd. Wat nu nog het eigendom is van den heer de Witt Hamer
is hoogstwaarschijnlijk het oorspronkelijk exemplaar, de kopie is echter
in weerwil van vele nasporingen nog niet gevonden.
De atlas van Zeeland (hieronder begrepen Sommelsdijk en Overflakkee)
bestaat uit een verzameling van 182, zoo (van) gecopieerde als origineele
ofte van nieuws opgenomen kaarten" van de gebroeders Hattinga, die
ook de 7 bekende groote kaarten van de Zeeuwsche eilanden hebben
gemaakt, die nu op het Algemeen Rijksarchief in den Haag aanwezig zijn.
Die van Staats-Vlaanderen bevat 240 nummers, ook betrekking hebbende
op streken over de grenzen in 't Vrije van Brugge, om Antwerpen, in het
Land van Waas, enz. Die van Staats-Brabant bestaat uit 137 kaarten van
het Markiezaat van Bergen op Zoom, Willemstad, de Klundert, enz., van
Geertruidenberg, Zevenbergen en de Zwaluwen, de Langstraat, de Meierij
van 's-Hertogenbosch (kwartieren Oosterwijk en Maasland) en 't Land van
Graveeindelijk heeft die van de oosterfrontieren (waarvan het eerste deel
ontbreekt) 88 kaarten, van Zutfen tot Westerwolde, voorts Westerwolde,
deelen van Oostfriesland, Groningen en omgeving, Delfzijl, Appingedam
en landen tot de Eems, het Westerkwartier, Ameland en Schiermonnikoog.
Zooals men ziet, zal het voor de wetenschap van het hoogste belang
zijn, dat deze verzameling kaarten, door zulke bekwame cartographen als
de Hattinga's grootendeels uitgevoerd, dus weinig of niet misteekend,
zooals zooveel oud kaartwerk zelfs nog uit hun tijdals zoodanig be
houden blijve en eenmaal in eenig Rijks-archiefdepot zorgvuldig bewaard
en toegankelijk worde gesteld voor alle belangstellenden.
Het is te wenschen, dat ook de Rijks-archieven van andere provinciën
ons weldra met de uitgave van zulk een goed ingerichten inventaris van
hunne kaarten en teekeningen verblijden. Mij dunkt, die van de provincie
Zeeland kan hun in menig opzicht tot voorbeeld strekken.
A. A. BEEKMAN
Literatuurkroniek.
Le bibliographe moderne. Courrier international des archives
et des bibliothèques, publié sous la direction de M. Henri Stein. Dix-
huitième année 1916—1917. Janvier-Juin. Paris, Auguste Picard.
In deze aflevering publiceert de heer Stein een aantal „Documents
