38
bil eene ongedateerde ordonnantie op liet bedingen en berecliten van
een sterfhuis. De varianten in de keuren vermeld, de1 ordonnantie
afgedrukt), C. een bandschrift, behoorende aan den beer Gr. P.
de Neve te Steenbergen, 38 papieren bladen in folio, waarvan 2 uit
gescheurd, laatst 16de eeuw (Het reclit van Steenbergen, vastgesteld
door den magistraat in 1504 vlg. en verschillende keuren tot 1580
(reeds vroeger doch onvoldoende uitgegeven)en eenige stukken, die
vermeld doch niet afgedrukt werden).
Achtereenvolgens wordt geresumeerd, wat deze bronnen leeren
omtrent 1. Privilegiën der stad, 2. Het stadsbestuur, 3. Stedelijke
beambten, 4. Poorterschap, 5. Strafproces en strafrecht, 6. Burger
lijk recht. J.
H. T. Colenbrander. De Patriottentijd, hoofdzakelijk naar buiten-
landsche bescheiden. I. 17761784. 's Gravenhage, Martinus Nijhoff.
8o. XX, 432 blz. f 7,50.
Dit boek is de rijpe vrucht van een onderzoek, door den schrij
ver ingesteld in de archieven der buitenlandsche hoofdsteden naar
bronnen voor de geschiedenis van den patriottentijd. Natuurlijk zijn
de blieven der vreemde gezanten in den Haag van de hoogste waarde
voor de geschiedenis van dien tijd; te Londen, Berlijn en Parijs,
van waar uit de draden liepen, waarmede men de Republiek trachtte
te omvatten, vond de schrijver talrijke belangrijke stukken. Een
deel daarvan was bekendde papieren van Harris zijn sedert een
vijftig jaar uitgegevenprof. Blok had uitvoerige excerpten gege
ven uit de correspondentie van Thulemeyer. Toch loonde het resul
taat van dit onderzoek de daaraan bestede moeite ruimschoots
de schrijver werd er door in staat gesteld een hoogst belangrijk boek
te geven, waarin de geschiedenis der buitenlandsche betrekkingen
der Republiek in den woeligen patriottentijd uitvoerig, duidelijk
en zaakkundig wordt verhaald. Dit is het, wat men hier moet zoe
ken, geen volledige geschiedenis van dien tijd, zooals de titel zoude
doen vermoeden. Voor de binnenlandsche geschiedenis, de patriot-
tenbeweging zelve, voor de heerschende denkbeelden en de pogin
gen, die denkbeelden in toepassing te brengen, geeft het Hoek wei
nig. Op een helder geschreven inleiding, waarin rekenschap wordt
gegeven van de gebruikte bronnen, volgt het geregelde geschiedver
haal, waarvan wij geen duidelijker overzicht kunnen geven, dan
door de titels der hoofdstukken af te schrijvenI. De beide staats
partijen. Willem IV en de volksbeweging van 1748. II. Plaats der
Republiek in Europa, Inwerking van den zevenjarigen oorlog. Min
derjarigheid van Willem V. III. Eerste tien jaren van Willem V.
39
IV. Inwerking van den Amerikaanschen vrijheidsoorlog. Toene
mende verwijdering van en eindelijk breuk met Engeland. Zijde-
lingsche aanslag op den Prins. V. Oorlog met Engeland. VI. On
middellijke aanval op den Prins. Samenstelling en organisatie van
de tegenpartij. VII. Vrede met Engeland. Betrekkingen van het hof
tot Pruisen. Vertrek van den Hertog. VIII. De Eransche alliantie.
Duidelijk blijkt, dat de Oranjepartij geheel en al, de Patriottenpartij
grootendeels van Eet buitenland uit werd geleid, zoodat teil slotte
de beslissing, wie de overwinning zou behalen, buiten de Republiek
lag, en in het nauwste verband stond met de wisselingen in de ver
houding der groote mogendheden. Colenbrander's boek is in 't ver
volg onmisbaar voor ieder, die dezen tijd nader wil leeren kennen.
Achttien bijlagen, bevattende een gansche reeks belangrijke staats
stukken, zijn er aan toegevoegd.
De regeeringe van Amsterdam soo in 't civiel als crimineel en mili
taire (16531672) ontworpen door Hans Bontemantel. Uitgegeven door
G. W. Kernkamp. I. 's Gravenhage, Martinus Nijhoff. 8o. CCXXIV, 302
blz. (Werken uitgegeven door het Historisch Genootschap gevestigd te
Utrecht, 3e Serie, 7.)
Niet minder belangrijk als het vorige boek voor de kennis der
18de, is dat van dr. Kernkamp voor die der 17e eeuw. Met bewonde
renswaardige volharding, onverdelgbaren ijver, grooten tact en bui
tengewone kennis van zaken is deze uitgave sedert jaren voorbe
reid, zoodat thans een grondig en volledig' werk het licht heeft ge
zien. Dr. Kernkamp heeft de gedenkschriften van Bontemantel niet
in hun oorspronkelijken langwijligen, verwarden vorm uitgegeven,
maar ze systematisch gerangschikt, waardoor het overzicht zeer is
vereenvoudigd en bovendien veel overtolligs en onbeduidends en veel
wat meer dan eens voorkwam, kon wegvallen. Bontemantel, die neer
schreef, wat hij wist en zooals het liem in den zin kwam, vertelt bij
zonder veel van het intieme leven der regeeringsmannen te Amster
dam en ter dagvaart in den Haaghij beschrijft niet alleen, hoe de
regeering ingericht was en hoe zij werkte, maar ook en vooral, hoe
de regentenaristocratie bijna uitsluitend haar eigen belangen in het
oog hield, altijd er op uit was het gezag in de regeerende familiën
te houden en om dat doel te bereiken, geen middelen ontzag Bonte
mantel beschrijft de talloozei knoeierijen en intrigues met een gerust
geweten, alsof daarin niets afkeurenswaardigs was gelegen de histo
rische waarde van zijn gedenkschriften rijst daardoor niet weinig.
Achtereenvolgens heeft hij behandeld lo. Den Hoofd-Offecier. 2o.
Burgemeesteren en verdere ambtenaren, aan hen ondergeschikt en
