28
Een en ander over alfabetische naamregisters.
Het is eene schijnbaar onbeduidende zaak, waarover de volgende op
merkingen handelenmaar zij is van grooter belang dan men oppervlakkig
zou meenen. De bruikbaarheid van een archief berust voor een groot
deel op naam- en zaakregisters. In den inventaris weerspiegelt zich de
inrichting, de organisatie van het archief; men moet hem opslaan om te
weten, welke registers men zal raadplegen om het gezochte te vinden.
Maar die registers zeiven zijn vaak zoo uitvoerig dat ze zonder indices
schier niet zijn doorteworstelen. Wat zij behelzen, moeten de indices
klappen, welnu, het is van overwegend belang dat dezen juist klappen.
Doen zij het niet, dan is de acte die zij of niet of verkeerd vermelden, voor
goed begraven. Want, geeft de index geen succes, dan zal bijna nimmer
het register zelf toch nog worden opgeslagen. Daarom, veel liever geen
index dan een verkeerd ingerichte.
De gewone inrichting der naamregisters nu, om ditmaal bij dezen te
blijven, bestaat in het strict alfabetisch rangschikken der namen over
eenkomstig de in de acten gevolgde spelling. Soms worden de namen met
S en die met Z beginnende, bijeengevoegd, ook wel worden bij de K de
klanken Ca, Co en Cu ingelascht.
De gedachtedie hieraan ten grondslag ligtzou ik consequent willen
toepassen m. a. w. niet alfabetiseeren volgens de aangetroffen spelling,
maar op den klankde uitspraak af. De ae beschouwe men als aaden dub
belen klinker voor een medeklinker, gevolgd door een e als een enkelen,
b.v.b. Looten als LotenEaave als Rave\ de ck worde kkdus Breecker
in verband met het vorige Brekerde ch worde in den regel g en evenzoo
de ey ei. In den regelwant bij de klanken eieyy en i moet
men naar omstandigheden handelen, evenzeer als bij oe en ou. Lourens
behoort bij Laurens thuis, maar andere ou klanken kunnen met de oe
gecombineerd worden. In allen gevalle zorge men, dat niet de spelling
van denzelfden naam dan eens zusdan weer zoo worde opgevat. Het
voordeel van de besproken methode is juist dat daardoor alle personen
van denzelfden familienaam bij elkander worden gesteld. Dit is het
streven althans. Want dat Adriaans en AryensAalberts en Alberts
Thonis en Anthonis, Aarts en Arents, Battist en BaptistOpdam en
ObdamMathijs en Thys, bij elkander behooren te staan, spreekt van
zelf en men zal ook al licht bijeenstellen van der Molen en van der
MeidenMulder en MullerOsenbrug en Osnabrugmen zal de Schra
als Sra lezen, men zal Scholten wellicht zelfs met Schouten identificeeren
en den genitivus wegwerpende, Otten in den nominativus Otto veran
deren. Maar men stuit toch nog al eens op gevallenwaarin combinatie
gewaagd is en dan spreekt het van zelf dat men in dubio abstinet.
29
Waar men toevallig vindt dat Opdenend elders Opgeenend heet, is nog de
vraag, waar de plaats van dat heerschap is; gerekte uitspraak heeft spel
lingen als van SullickSpar ren aRuwel, OosterumOorringen doen
ontstaan, die niet altoos zonder tegenspraak reduceerbaar zijn. Het voor
voegsel van kan men als niet geschreven beschouwenmaar waar de
hoofdnaam met een klinker begonis soms door de verdubbeling der n
die klinker naar den tweeden grond verschovenzoo bij menigen van
Nes, die eigenlijk van Es heette.
Andere voetangels en klemmen leggen de buitenlandsche namen
de regel ligt voor de hand daarvoor de oorspronkelijke spelling te her
stellen, maar hoe moeielijk is dit niet. In het Duitsch komt de oe zijn
plaats als u opeischen, maar elke Duitsch klinkende naam is niet die van een
Duitscherbij het Fransch en hoevele duizende namen in die taal komen
in Holland niet tusschen 1640 en 1700 voor, komen de vertalingen ons
parten spelen. Werk voor TravailleKetel voor ChaudronVermouth
voor Fremeaux, komen mij het eerst in de gedachte, maar er zijn hon
derden anderen.
Alle deze gevallen doen vaak weifelen, maar in den regel, de onder
vinding heeft het mij geleerdis eene rangschikking in den geest als
hier door mij wordt voorgestaan, praktisch uitnemend uitvoerbaar. De
40000 stroken het alfabeth vormende op de Leidsche trouwboeken ten
Raadhuize zijn aldus geordend. Op veel grooter schaal zijn de één a
anderhalf millioen fiches in de Bibliothèque de l'Eglise Wallonne evenzoo
herschikt, nadat aanvankelijk de zuiver alfabetische volgorde was aan
genomen. Ook daar geeft bet veel gemak bij 't zoeken. Verwijzingen
en een lijst van alle spellingen voegen natuurlijk aan het werk zekerheid toe.
Men bewere niet dat de hier aanbevolen weg, die van willekeur is
en men hem volgende allicht een naam op een geheel verkeerde plaats
brengt. Dit schrijven is voor archivarissen bestemd en ik behoef dus niet
toetelichtenhoe secretarissen en andere schrijvers van vroegere dagen
met de spelling omsprongen. Geen opvatting, maar slordigheid beheerschte
hun schrijfwijze. Mijne bedoeling is juist voor hun willekeur een systeem
in de plaats te stellen.
Een ander punt hierbij als van zelf ter sprake komende is het volgende-
Zooals men weet, slaan de naamregisters van vroeger tijden tot aan het
einde der 18" eeuw allen op den voornaam, wij alfabetiseeren den fami
lienaam en doen dit ook, waar deze een patronym is. Is dit juist gezien,
althans wat den tijd vóór 1600 betreft? Later is de patronym veelal
familienaam geworden. Oppervlakkig doet het er weinig toe of men Jan
Pieters op de J of op de P stelt. Zijn persoon kan den een belang
inboezemen als zoon van zijn vaderde P wordt dan opgeslagenden
ander als vader van zijn zoon, de J moet dan het antwoord geven. Het
is dus zeker het best dubbel te alfabetiseeren. Maar wil men dit niet,
