Inleiding Herdenkingen 2014-2018 In augustus 2014 is het honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. De verschrikkingen en gevolgen van deze massale geweldexplosie worden gedurende 2014-2018 wereldwijd herdacht door middel van tentoonstellingen, publicaties, onderwijsprojecten en (inter)nationale bijeenkomsten. Het Imperial War Museum in Londen heeft voor dit doel een First World War Partnership opgezet, een netwerk van lokale, regionale, nationale en internationale organisaties van meer dan zesen twintig landen, waaronder België en Nederland.1 België kwam in het oog van de wereldstorm terecht en leefde vier jaar onder Duitse bezetting. Het land leed zware (culturele) verliezen en werd beroofd van haar industriële capaciteit. Nederland stond niet centraal in het militaire gebeuren.Toch ondervond het ook de gevolgen door de toestroom van 1,3 miljoen vluchtelingen en krijgsgevangenen (op een bevolking van ongeveer 6,5 miljoen mensen), mobilisatie, en het inzakken van de buitenlandse handel vanwege de neutraliteitspolitiek.2 Centraal thema van het jaarboek Herdenken is ondenkbaar zonder historische bronnen. Het is dan ook vanzelf sprekend dat archiefinstellingen in de herdenking van 2014-2018 een prominente rol spelen.3 Maar dit jaarboek gaat niet over de geschiedschrijving van de Eerste Wereldoorlog. Het heeft een meer algemene strekking: de rol van archieven in gewapende strijd om de macht en de macht van archieven tegen vergeten.4 Strijdende partijen proberen om allerlei redenen archieven van de tegenpartij in beslag te nemen: om over militaire en politieke informatie te kunnen beschikken, om te voorkomen dat de vijand ze vernietigt of evacueert, om materiaal te krijgen voor propagandadoeleinden, om 'gevoelige' informatie uit handen van tegen standers te houden en om materiaal te verzamelen voor de berechting van oorlogs misdaden. Tegelijkertijd zal een land, dat wordt aangevallen of dreigt een oorlog te verliezen, zoveel mogelijk trachten om archieven die kunnen gelden als bewijsstuk ken van zijn handelen te evacueren of te vernietigen. Ook nemen de partijen maatre gelen om de historische archieven, die de basis vormen van legitimiteit en identiteit, RON BLOM, GERD DE COSTER, IRIS HEIDEBRINK, MICHEL VERMOTE 1 http://www.1914.org; http://www.bel4-18.be; http://www.100jaarnederlandenwol.nl. 2 Sophie de Schaepdrijver, De Groote Oorlog. Het Koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog. (Antwerpen- Amsterdam 2013, Herz. herdr.); Paul Moeyes, Buiten Schot. Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog1914- 1918 (Utrecht 2014, 5dedruk). 3 Zie bijvoorbeeld de bijdragen van Ron Blom met Henk van der Linden, 'Sporen van de Eerste Wereldoorlog', in: Archievenblad 9 (2011), 24-25 op http://www.100jaarnederlandenwol.nl/artikelarchievenblad2011.php; en met Paul Moeyes, 'Eerste Wereldoorlog. Schatgraven in de eigen collectie', in: Archievenblad 7 (2013), 34 op http://www.100jaarnederlandenwol.nl/archievenblad2013.php. 4 Joan M. Schwartz en Terry Cook, 'Archives, records and Power', in: Archival Science 2 (2002), 1-19; Richard J. Cox, 'War, memory and Archives: Building a Framework', in: Library and Archival Security 25-1 (2012), 21-57. 9

Periodiekviewer Koninklijke Vereniging van Archivarissen

Jaarboeken Stichting Archiefpublicaties | 2014 | | pagina 6