o r m atic
ntextinformatie
rmatie
Het Archief van het Informatiebureau
van het Nederlandse Rode Kruis
s 4+l
Decontextualisering, hergebruiken hercontextualisering
HOOFDSTUK
Inleiding
In 1909 kreeg het Nederlandse Rode Kruis bij Koninklijk Besluit de taak een Infor
matiebureau in te stellen voor tijden van oorlog. De aanleiding hiervoor werd
gevormd door de beide Haagse internationale Vredesconferenties van 1899 en 1907.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog was het Informatiebureau voor het eerst actief en
gedurende de Tweede Wereldoorlog speelde het een belangrijke rol om de familie van
krijgsgevangenen te informeren over het lot van hun verwanten. Na de Tweede
Wereldoorlog werd op grote schaal informatie verzameld over vermiste personen in
de twee oorlogsregio's: het bezette Europa en Nederlands-Indië. Na de oorlog hielden
het Militair Gezag1 en particuliere organisaties zich bezig met het opsporen van
de vele vermiste burgers. In 1946 werd de informatieverstrekking over het lot van
vermisten de exclusieve taak van het Informatiebureau van het Nederlandse Rode
Kruis. De grillige ontstaansgeschiedenis stelt de huidige en toekomstige gebruiker bij
de interpretatie van archiefdocumenten voor grote problemen. Wat was de invloed
van de continue reorganisatie en de veranderende werkwijze op het (her) gebruik van
het materiaal en op de herkenbaarheid van de archiefvormer? Tegenwoordig komen
de verzoeken om informatie vooral van nabestaanden van de tweede of derde genera
tie, (wetenschappelijk) onderzoekers en medewerkers van herinneringsprojecten.
De digitale beschikbaarheid van archieven met een gebrekkig gedocumenteerde
ontstaansgeschiedenis leidt tot een acute behoefte van gebruikers aan context
informatie (metadata)Die vraag komt vooral op bij de interpretatie van documen
ten die tijdens de bezetting zijn aangemaakt, zoals de kaarten van de Joodsche
Raadcartotheek. Het is aan de archivaris om de dynamische context van het materi
aal zoveel mogelijk te reconstrueren, maar hoe? Ter illustratie van de problemen die
voor de gebruiker spelen worden hier enkele belangrijke delen van de collectie van
het Informatiebureau van het Nederlandse Rode Kruis beschreven qua ontstaan
en gebruik. Er wordt ingegaan op de problematiek van decontextualisering van het
materiaal, het hergebruik ervan en de noodzaak van hercontextualisering met de
Joodsche Raadcartotheek als voorbeeld. Ook zal worden ingegaan op de bijzondere
collectie Indische kamparchieven. Het huidige archief van de Afdeling Oorlogs
nazorg, de opvolger van het Informatiebureau, bestaat uit zo'n 1100 strekkende
meter met veel kaartsystemen, circa 235.000 Indische en Europese persoons- en
n Ifëh t
IHMWrifc*
MARIEKE BOS, RAYMUND SCHÜTZ EN MICHIEL SCHWARTZENBERG
1 In bevrijd gebied werd het bestuur uitgeoefend op grond van het Besluit op de Bijzondere Staat van Beleg door
het Militair Gezag (MG). Dit vormde het juridische raamwerk dat het openbare leven tussen 14 september
1944 en 4 maart 1946 regelde. Afwikkelingsbureau Militair Gezag (AMG), Overzicht der werkzaamheden van
het militair gezag gedurende de bijzondere staat van beleg (Den Haag 1947), 1.
95