a
u
vetsbaar erfgoed
Het Gekwetste Gewest
o e
Archieven over de wederopbouw
na de Eerste Wereldoorlog in de Westhoek1
HOOFDSTUK
Oorlogen en conflicten kosten niet alleen veel mensenlevens, ook heel wat erfgoed
gaat er door verloren. Archieven zijn bijzonder kwetsbaar erfgoed in periodes van
conflicten: ze worden bewust vernietigd om bewijsmateriaal te laten verdwijnen of
worden het slachtoffer van vernielingen.Ook de periode net na een oorlog is een
kwetsbare fase in de levensloop van een archief.
Een land of een streek tracht moeizaam weer op te krabbelen en zich te organiseren.
De moeilijke omstandigheden zorgen er vaak voor dat de zorg voor de archieven niet
evident is. Zo'n periode van verminderde archiefzorg blijft heel lang voelbaar.
De Eerste Wereldoorlog wordt in België niet zomaar de Grote Oorlog genoemd.
Vier jaar lang werd de oorlog in België uitgevochten in Zuid-West-Vlaanderen, in
het gebied tussen de rivier de Ijzer en de Franse grens: de Westhoek. Dat gebied werd
nagenoeg van de kaart geveegd. De dorpen en steden die in de frontstreek lagen
werden volledig verwoest. In een gebied van zo'n 60 kilometer lang en zo'n 10 tot 20
kilometer breed werden tijdens de oorlog de gebouwen tot puin herleid, de wegen tot
modderpoelen herschapen en de akkers en weilanden omgetoverd tot een maan
landschap met kraters van ingeslagen bommen en loopgraven. Tot op vandaag
worden nog resten munitie naar de oppervlakte geploegd op de velden waar honderd
jaar geleden de oorlog heeft gewoed. Het was niet evident om dit kale en verminkte
landschap opnieuw te bevolken. Het bieden van een geschikte huisvesting voor de
bevolking die wilde terugkeren was dan ook een prioriteit.
De wederopbouw werd reeds tijdens de oorlog voorbereid en onmiddellijk na afloop
van de oorlog werden heel wat tijdelijke organisaties opgericht, zowel in de privé-
sector als door de overheid, om het verwoeste gebied er snel weer bovenop te helpen.
Deze woelige periode na de oorlog weerspiegelt zich in de bewaartoestand van vele
archieven. Door het tijdelijk karakter en dus ook het tijdelijk belang van veel initia
tieven werd de archiefzorg na het opheffen van deze diensten vaak verwaarloosd.
De aandacht voor de wederopbouwarchitectuur in de Westhoek nam de afgelopen
jaren geleidelijk toe. Daar speelde niet alleen de eeuwherdenking van de Eerste
Wereldoorlog die in het verschiet lag een rol in, maar ook de groeiende aandacht
ftutim
ènmveht
ANNELIES NEVEJANS
1 Voor dit artikel werd uitvoerig geput uit de resultaten van het onderzoek Het Gekwetste Gewest die onder
meer werden gepubliceerd op www.wederopbouw.be en in Het Gekwetste Gewest. Archievengids van de weder
opbouwarchitectuur in de Westhoek (Antwerpen 2009). Ik wens dan ook mijn collega's Annelies Anseeuw,
Sofie De Caigny, Ellen Van Impe en Eva Van Regenmortel die binnen het Centrum Vlaamse Architectuur
archieven betrokken waren bij het project uitdrukkelijk te bedanken voor hun bijdrage aan het onderzoek.
87
