Relatiebeheer: een must
voor het verwerven
van particuliere archieven?
Two other oral history projects were made possible through funding by the Dutch
Ministry of Health, Welfare and Sport of a large historical project called Erfgoed van
de oorlog, whose aim was to organize a last major effort nationwide, to find, preserve
and/or create important sources regarding World War II. This project allowed the
Aletta Institute to create a collection of interviews with Dutch women who had been
involved in, or had been active supporters of, the Dutch pro-Nazi party (so-called
NSB-women) and their daughters; as well as to create a collection of interviews with
(former) Communist women. The Erfgoed van de oorlog project also allowed the
Aletta Institute to digitize the diaries or memories of forty women written during or
about World War II in the Netherlands and/or the former 'Dutch East Indies.'64
Conclusion
Starting from the insight that archives are not above or beyond 'history' but are
"themselves artifacts of history"65, in this contribution we have explored the history
of the IAV/IIAV/Aletta's archival policies and practices between 1935 and 2010,
asking which historical, cultural and political events influenced what archives were
collected, why, and what subsequently happened to them. We found that major
events and trends of European history since the 1930s have fundamentally shaped
the institute and its archival policies and practices, with the anti-feminism of the
1920s and 1930s, the rise of Nazism and fascism, World War II and its long-term
consequences, and the ups and downs in the women's movement as the most
obvious examples. Fascism and Nazism and the Second World War had devastating
consequences for the IAV and its founding president, Rosa Manus. The IAV was
looted and closed, and Rosa Manus was arrested, imprisoned, and murdered.
How much the fate of the IAV in 1940 mattered to Rosa Manus - and perhaps, how
much it epitomized the failure of all efforts for peace and against fascism - in 1946
was expressed by Manus's close friend and biographer Clara Meijers, according to
whom the closing and looting of the IAV caused Rosa "incredible sadness. It was the
beginning of her suffering and a blow from which she has not recovered".66
We have also seen that the IAV/IIAV/Aletta Institute was and is an important part
of, and actor in, the women's movement: it was established by three feminists in
part to safeguard the legacy of the First Feminist Wave; it reacted to the
contemporary need for scientific publications to counter the anti-feminism of the
1920s and 1930s; through its first president and its International Advisory Board the
institute was in touch with the center of the then international women's
movement; it was the first place in the Netherlands where women's history was
given an institutional basis, and through its archival policies, its own publications
and those it enabled it profoundly contributed to the development of that field in
the Netherlands.
Finally, our essay has shown the extent to which the archival department and the
IAV/IIAV/Aletta as a whole have grown and become professionalized - now being
recognized as one of the foremost women's libraries and archives in Europe. It seems
likely that the increasing internationalization - also in the form of incoming
archives and increasing contacts and cooperation throughout Europe - will be one
of the currents shaping the near future of the archival department.
Inleiding
In het afgelopen decennium heeft menige archiefdienst een acquisitieplan opgesteld
waarin naast een acquistieprofiel ook het acquisitiebeleid wordt gekenschetst. Een
aanleiding hiervoor was, dat men in het kader van het meer bedrijfsmatig werken en
het dreigend tekort aan depotruimte behoefte had aan een instrument om het acqui
sitiebeleid beter te kunnen stroomlijnen. Met anderewoorden: het gangbare beleid
om alles maar op te nemen in de collectie, kon niet langer worden gecontinueerd.1
In de meeste plannen maakte de archivaris daarom de overstap van een passief en
incidenteel naar een actief en structureel beleid. In een acquisitieplan wordt aange
geven wat verworven dient te worden om een van de kerntaken van een archief
dienst, namelijk het beschikbaar stellen van informatie over de geschiedenis van
bijvoorbeeld een stad en/of regio, uit te kunnen voeren.
De meeste archiefdiensten beginnen meestal eerst om de witte en grijze vlekken in
de collectie in beeld te brengen. Een witte plek houdt in dat er van archiefvormers en
actoren, actief in een bepaald maatschappelijk terrein, zoals wijkbeheer en huisves
ting of ruimtelijke ordening en milieu, nog geen archieven in de collectie aanwezig
zijn. Grijs betekent dat deze archieven zijn ondervertegenwoordigd of dat de diversi
teit aan archiefvormers onvoldoende is. Na deze inventarisatie wordt bepaald welke
bronnen van essentieel belang worden geacht om het individuen, organisaties en
maatschappelijke groeperingen mogelijk te maken hun geschiedenis te ontdekken.
Wanneer men dat wenst, is met deze archieven ook het verleden van de overheid,
de samenleving en hun interactie te reconstrueren.
Na voltooiing van het acquisitieplan begint pas het echte werk. Namelijk: hoe krijg
je de gewenste bronnen ook daadwerkelijk binnen? De praktijk wijst uit dat dat vaak
een moeizaam traject is.2 Want hoe leg je vruchtbare contacten met de archiefvor
mers en hoe overtuig je hen ervan hun archieven over te dragen? Problematisch
hierbij is dat instellingen en personen over het algemeen niet goed op de hoogte zijn
van de waarde van hun archieven en collecties als cultuurhistorisch erfgoed en hun
potentie als bron voor historisch onderzoek voor huidige en toekomstige generaties.
Daarnaast ontbreekt bij particulieren vaak de kennis over de taken van een archief
dienst, namelijk het beheren van deze bronnen onder optimale omstandigheden en
het beschikbaar stellen aan een breed en geïnteresseerd publiek. Nu kan hierbij wel
ARCHIEFVORMER EN PARTICULIER ARCHIEF
64 See http://www.aletta.nu/aletta/eng under collections egodocuments.
65 Burton, Archive Stories, 6.
66 Clara Meijers, Een moderne vrouw van formaat. Leven en werken van Rosa Manus (Leiden 1946), 53.
168
TEUN DE BRUIJN
1 Deze conclusie heb ik getrokken uit de vele gesprekken die ik de afgelopen jaren met collega's in het land heb
gevoerd. Er zijn natuurlijk archiefdiensten, zoals die van Amsterdam, die veel eerder bedrijfsmatiger zijn gaan
werken, maar dat zijn toch vooral uitzonderingen op de regel.
2 Ook deze constatering is gebaseerd op uitspraken van vakgenoten tijdens studiedagen en workshops.
169
