als verloren kan worden beschouwd. Dat is jammer, want het is dan bijvoorbeeld
moeilijk om de geschiedenis van de grafische vormgeving vanaf de jaren tachtig van
de vorige eeuw vastte leggen. Terwijl het vak juist in deze periode een bijzonder
belangrijke verandering doormaakte. Het tijdschrift Emigre (1983-2009)
documenteert deze omwenteling op bijzondere wijze. Het werd opgericht door Rudy
Vanderlans, een Nederlander die naar Los Angeles verhuisde, en twee mede
emigranten. Vanaf nummer drie maakte Vanderlans het tijdschrift samen met zijn
echtgenoot, de Slowaakse typografe Zuzanna Licko. Beiden behoorden tot de eerste
gebruikers van de Apple Macintosh in 1984 en experimenteerden met de eerste
rudimentaire software. De nieuwe technologie werd bij hen zichtbaar in nieuwe
vormgeving die gekenmerkt wordt door grove vormen en bitmap lettertypes.
Daarmee braken ze met de heldere, strakke en dogmatische moderne stijl die tot op
dat moment de vormgeving overheerste. Massimo Vignelli, die gezien kan worden
als de hogepriester van de modernistische vormgeving, was de grootste criticaster en
noemde hun werk 'rotzooi' en een 'culturele degradatie'. In 2009 verscheen het
laatste nummer van Emigre en Vanderlans besloot aansluitend een boek uit te geven
met een overzicht van 25 jaarwerk, 69 nummers Emigre. Zoekend in zijn digitale
archief kwam hij tot de conclusie dat: "No useful digital files existed for the first ten
issues. And all files created in ReadySetGol, an early version of QuarkXpress up until
issue 42, were unretrievable and had to be recreated."12 Van de eerste tien nummers
was al het materiaal verloren gegaan. Van de nummers 9 tot en met 41 konden de
bestanden niet meer worden geopend. En: "While working on the configurations
and reconstructions, I couldn't help making small typographic corrections wherever
I found it necessary to improve on certain details." Waarmee van authenticiteit geen
sprake meer is.
Save as...?
De kennis waarmee we juiste keuzes kunnen maken voor het bewaren van digitaal
materiaal hebben we in dertig jaar technologische ontwikkeling niet meegekregen.
We kunnen allemaal moeiteloos swipen, clicken, scrollen en browsen maar nog
steeds weten maar weinigen wat het nut is van een bestandsnaam zonder spaties of
punten. Of dat het slim is om een back up op een andere locatie te bewaren. Om
particuliere digitale archieven een toekomst te kunnen geven, moet deze achterstand
in kennis zo spoedig mogelijk worden ingehaald. Het laagdrempelig verspreiden,
onder zo veel mogelijk mensen, van basale informatie over digitale duurzaamheid is
een begin. Nederland kan daarbij een voorbeeld nemen aan de Amerikaanse Library
of Congres. Deze instelling maakt via de website digitalpreservation.org zichtbaar
dat digitaal archiveren ook voor 'gewone mensen' belangrijk is én verstrekt nuttige
informatie waarmee particuliere hun dierbare digitale herinneringen toegankelijk
kunnen houden.13 De enthousiasmerende en heldere toon maakt digitaal archive
ren voor iedereen toegankelijk en behapbaar. Waar we naar toe moeten is een prak
tische handleiding voor particuliere archiefvormers die - als het even kan - aansluit
bij hun eigen praktijk of ervaring. Ontwerpers hebben er inmiddels al één. De hand
zame publicatie Bewaar Als: vuistregels voor digitaal archiveren werd in 2010 met
een bijdrage van het Fonds BKVB opgesteld en met behulp van de Premsela stichting
en de Beroepsvereniging Nederlandse Ontwerpers (BNO) verspreid onder ruim
5000 ontwerpers en belangstellenden. Hierin wordt op heel beknopte wijze uitgelegd
welke concrete en bereikbare maatregelen men kan treffen om het eigen digitale
archief langer toegankelijk te houden.
De Vuistregels nodigt ontwerpers uit om op een eenvoudige manier aandacht te
besteden aan het digitale archief. Het bewerkstelligd bewustwording van de nood
zaak om voortdurende inspanningen te leveren. Het is belangrijk om te realiseren
dat vanaf het eerste moment goede beslissingen moeten worden genomen. Om een
eigen bewaarstrategie te ontwikkelen moeten bewuste keuzes gemaakt worden.
Maak een keuze wat wel en wat niet te bewaren is. Less is more is een goed uitgangs
punt. Bewaar minder, maar bewaar wel beter. Besteedt ook ten minste één dag per
jaar aan het onderhoud van het digitale archief. Controleer op zo'n dag de kwaliteit
en de inhoud van de dragers en bestanden, bekijk ook opnieuw wat nog bewaard
moet blijven. Een jaarlijkse archiefdag is een terugkerend ritueel, op de dag voor een
verjaardag, de dag na Kerstmis of nieuwjaarsdag. Omdat de erfgoedsector de opgave
voor het retrospectief waarderen en selecteren van een sterk toenemende hoeveel
heid digitale archieven niet op zich kan nemen, moeten de ontwerpers - zoals andere
particuliere archiefvormers - zelf de verantwoordelijkheid voor hun digitale archief
nemen. Als we archieven voor de lange termijn beschikbaar willen houden, moeten
we de archiefvormers leren hoe ze dat het beste kunnen doen.
DIGITAAL PARTICULIER ARCHIEF
12 Rudy Vanderlans, Emigre No 70 The Look Back Celebrating 25 Years in Graphic Design Selections from
Emigre Magazine, Berkeley 2009.
13 http://www.digitalpreservation.gov/personalarchiving/.
114
KARIN VAN DER HEIDEN WANNEER GOOIDE JIJ JE LAATSTE FLOPPY WEG?
115
