oorspronkelijk archief of alleen dat deel dat aansluit bij het profiel van de eigen
collectie. Het kan gaan om een verzameling objecten, een hoeveelheid documenten
of een combinatie daarvan. Ook de afwezigheid van archiefinstellingen in dit onder
zoek (op een tweetal categoriale archieven na) is opvallend omdat bij verschillende
archieven prachtige collecties affiches worden bewaard.5
Masterplan vormgevingserfgoed
In vervolg op de Tijdelijke Commissie Vormgeving werd in 2003 de Premsela
stichting opgericht.6 Deze ging voortvarend aan de slag met de instelling van een
Werkgroep Vormgevingsarchieven die op pragmatische wijze een infrastructuur
voor het behoud van vormgevingserfgoed zou inrichten. Van deze infrastructuur
werd verwacht dat deze "aansluit bij relevante netwerken, duurzaam is en algemeen
toegankelijk" J Het resultaat van de Werkgroep werd in 2006 vastgelegd in een
notitie die opriep tot een forse inhaalslag voor het verwerven, ontsluiten, digitalise
ren en beschikbaar stellen van vormgevingsarchieven waarbij bestaande archief- en
collectionerende instellingen actief moesten worden betrokken.8 Ten bate van zo'n
inhaalslag werd een Masterplan opgesteld. De verwachting was dat hierna het
behoud van vormgevingsarchieven zou worden ingebed in regulier beleid en dat,
wanneer de infrastructuur voor toegankelijkheid en fysiek behoud eenmaal bekend
heid krijgt, er meer bedrijven, vormgevers of hun nazaten bereid zijn hun materiaal
over te dragen aan openbare archieven of documentatie-instellingen.9 Op suggestie
van het ministerie van OCW werd door de Mondriaanstichting een tijdelijke rege
ling Vormgevingsarchieven ingesteld ter grootte van 960.000 voor de uitvoering
van het Masterplan.10 Onderdeel van het Masterplan was het actief benaderen van
archiefinstellingen om de belangstelling voor vormgevingsarchieven te peilen.
De getoonde interesse uit de archiefsector is zichtbaar in de recentelijke realisatie
van drie clusters voor de opvang van vormgevingserfgoed. In Eindhoven zorgt het
Louis Kalff Instituut voor de industriële archieven, bij Modekern Arnhem worden de
modearchieven opgevangen en in Amsterdam zorgt het Grafisch Erfgoedcentrum
van de Universiteit van Amsterdam onder andere voor de voortzetting van het werk
van het NAGO.
Omdat in de afgelopen periode tegelijkertijd enkele musea hun vormgevingsarchie
ven uit beheer hebben afgestoten, is hiermee een kanteling in de zorg voor dit
erfgoed gerealiseerd. Het zwaartepunt van de verantwoordelij kheid voor ontsluiten,
beheren en behouden van vormgevingsarchieven is verlegd van musea naar archief
instellingen en universiteitsbibliotheken. Hoewel het verheugend is dat met name
de archiefsector de zorg voor het vormgevingserfgoed heeft opgenomen, ligt er een
nieuw gevaar op de loer. De kwaliteit van de toegang tot deze archieven wordt moge
lijk bedreigd wanneer deze ingepast moet worden in de voor de sector gebruikelijke
beheer- en informatiesystemen. Waar eerder de museale - objectgerichte - behande
ling als beperkt werd aangemerkt, bestaat nu omgekeerd het gevaar dat door de
begrenzing van de bestaande informatiesystemen, belangrijke delen van de complex
samengestelde archieven, niet kunnen worden beschreven. Om dit te voorkomen
ligt het gebruik van een sectoroverstijgend beschrijvingsmodel als oplossing voor de
hand. Zo'n model is enkele jaren geleden door het NAGO ontwikkeld en combineert
de kwaliteit van de hiërarchische archiefbeschrijving met de objectgerichte museale
ontsluiting. Met name voor archieven die verspreid over meerdere soorten organisa
ties worden beheerd, ligt het voor de hand om bestaande beschrijvingsstandaarden
te combineren tot één functionele en inhoudelijke ontsluiting. Uiteraard vraagt dit
om nauwe samenwerking en adequate uitwisseling van informatie door verschillen
de samenwerkingspartners. Toch is gedistribueerd beheer in combinatie met een
sectoronafhankelijk beschrijvingsmodel en één integrale toegang de meest pragma
tische behandeling van vormgevingsarchieven en collecties. Het Masterplan en de
regeling van de Mondriaan stichting voorzag hier nog niet in, maar het recente
initiatief voor een Nationaal Design Archief door Premsela en de inrichting van de
drie clusters in Eindhoven, Arnhem en Amsterdam vormen er nu voldoende aan
leiding voor.
What you see is what you had
Els Swaab beschrijft in het Archievenblad dat archiefvormers zelf inspanning
moeten leveren om het eigen archief op niveau te krijgen en te houden.11 Een tijde
lijk fonds kan hulp bieden op het moment dat een particuliere archiefvormer
duidelijk niet in staat is om zelf het eigen archief te behandelen. Tegelijkertijd zou
zo'n fonds een rol moeten spelen bij het stimuleren van bewustwording en kennis
overdracht. Dat is niet alleen voor het behoud van analoog archief relevant maar
nog veel urgenter voor het behoud van digitaal archief. Er is vooralsnog niet voorzien
in een structurele aanpak voor digitale archieven die onvermijdelijk en op zeer korte
termijn de papieren archieven zullen vervangen. De ervaring met vormgevings
archieven wijst uit dat veel digitaal materiaal dat voor het jaar 2000 is vervaardigd,
functioneel verloren is gegaan. Ook recenter digital-born materiaal is zonder de
actieve medewerking van de archiefvormer niet toegankelijk te maken en houden.
Een voorbeeld van een goed onderhouden digitaal archief werd rond 2006 aan het
NAGO aangeboden, is het archief van Studio Dumbar. Oprichter Gert Dumbar zou
het bureau verlaten en zijn vertrek gaf aanleiding om het archief te schonen en over
te dragen aan het NAGO. Dumbar begon zijn loopbaan eind jaren zestig bij
TelDesign, het andere grote ontwerpbureau, en was daar onder andere mede verant
woordelijk voor het ontwerp van het logo van de Nederlandse Spoorwegen. Midden
jaren zeventig ging hij onder eigen naam verder en verwierf met zijn eigen studio
faam als enfant terrible van de Nederlandse vormgeving. De studio was in ruim 30
jaar uitgegroeid tot een volwassen bedrijf met twintig man personeel en het archief
bevatte ruim 300 meter aan administratie, boeken, presentatieschetsen, affiches en
ander beeldmateriaal enbewijsexemplaren. Het archief was opgeslagen in een kelder
waar stellingen tot aan de verwarmingsbuizen aan het plafond reikten. Toch lag de
echte uitdaging in de smalle ruimte achter het keukenblok van de studio waar na
DIGITAAL PARTICULIER ARCHIEF
5 Zoals de affichecollecties van de Stadsarchieven van Rotterdam en Amsterdam, Leeuwarden, Aletta e.a..
6 De Premsela Stichting is de opvolger van het vormgevingsinstituut dat in 2000 op advies van de Rad voor
Cultuur werd opgeheven.
7 R.Knoop, Evaluatie Regeling vormgevingsarchieven, i.o.v. Mondriaan Stichting Amsterdam, 2010.
8 P.Timmer, Een toekomst voor vormgevingsarchieven, i.o.v. Premsela Stichting Amsterdam, 2006.
110
KARIN VAN DER HEIDEN WANNEER GOOIDE JIJ JE LAATSTE FLOPPY WEG?
9 Timmer 2006.
i° Knoop 2010.
11 E. Swaab, 'Archieven in het veld, een stimuleringsfonds voor archieven', in Archievenblad nr. 3 jaargang
115,2011.
111
