Het feit dat een bepaalde overkoepelende categorie particulier archief relatief goed
vertegenwoordigd is op nationaal niveau betekent niet dat alle 'subsoorten' archief
in diezelfde categorie dat ook zijn. Zo dateert van de bedrijfsarchieven de overgrote
meerderheid van de afgelopen 100 jaar en zijn er helaas slechts weinig archieven van
oudere industrie- of nijverheidssectoren. Daarnaast zijn de bedrijfsarchieven voor
namelijk afkomstig uit de mijnindustrie, ijzerindustrie, bosindustrie en het bank
wezen. Hierbij geldt ook dat archieven van grote ondernemingen vanzelfsprekend
omvangrijker zijn en in hogere mate bewaard gebleven dan van kleinere onder
nemingen.39 Onder de volksbewegings- en verenigingsarchieven zijn soortgelijke
verdelingen te zien in termen van representativiteit, aangezien archieven van links
georiënteerde organisaties en politieke partijen in grotere mate bewaard zijn
gebleven dan van hun politieke tegenhangers. Dit vloeit vermoedelijk voort uit de
historische traditie binnen de arbeidersbeweging, zoals reeds eerder besproken.
Zoals bekend zijn archieven geen neutrale doorgeefluiken van het verleden en
weerspiegelen zij daarentegen zowel de actueel heersende als de historische machts
verhoudingen, met als gevolg dat bepaalde groepen een grotere mogelijkheid hebben
om hun werkelijkheid en herinneringen door te geven dan anderen.40 Deze machts
verhouding wordt nog duidelijker als men nader kijkt naar welke privé-archieven
bewaard zijn. Van de als privé-archief gekenmerkte archieven van het Rijksarchief is
slechts veertien procent afkomstig van vrouwen en men mag aannemen dat dit
percentage niet erg zal afwijken bij andere archiefbeherende instellingen. Hoewel er
momenteel een trend is om meer archieven van vrouwen te acquireren of te doneren
zijn zij nog steeds een groep die sterk ondervertegenwoordigd is, iets dat helaas niet
een typisch Zweeds fenomeen is. Op eenzelfde wijze zijn over het algemeen privé-
archieven van politici en andere personen die tijdens hun werkzame leven de politie
ke of ambtelijke ladder hebben beklommen het beste vertegenwoordigd, terwijl er
weinig documenten zijn nagelaten door andere beroepsgroepen of dat nu atleten,
ondernemers of industriearbeiders waren.41
Zweden was tot de jaren dertig van de vorige eeuw hoofdzakelijk een emigratieland.
Pas na die tijd werden er grote groepen immigranten opgenomen. In recentere jaren
is de aandacht toegenomen voor het feit dat deze immigranten ondervertegenwoor
digd zijn in de archieven, hetgeen heeft geleid tot enkele projecten waarbij er actief
gestreefd wordt naar het verwerven van archieven van immigranten en immigran
tenorganisaties. Een voorbeeld is een project van het Rijksarchief uit de jaren 1995-
2000, genaamd 'Erfgoed van Immigranten'. Het doel van dit project was om
immigrantenarchieven in kaart te brengen, advies te geven aan archiefvormers en
waar mogelijk archieven van immigranten of met met koppeling met immigratie te
acquireren en te bewaren voor de toekomst.42 Deze doelstelling was, zo kunnen
wij stellen, wel erg breed en het moge duidelijk zijn dat, ondanks aanzienlijke inspan
ningen van verschillende betrokken actoren, deze slechts deels bereikt heeft kunnen
worden.
Een andere groep die in de Zweedse archieven schittert in afwezigheid zijn de Samen
(ook wel: Lappen)deze inheemse groep in het noordelijke deel van onder andere
Zweden komt voornamelij k indirect voor in overheidsarchieven. Vanwege dit feit
begon Ajtte, het Zweedse fjall- (benaming voor de Zweedse bergen) en Samen-
museum injokkmokk, in 2007 een project waarbij een inventarisatie werd gedaan
van Samisch archiefmateriaal (dorpen, verenigingen en andere Samische organisa
ties) met als doelstelling om een Samisch Archief te starten en daar alle Samische
archieven bij onder te brengen. Dit project is ook in 2013 nog actief.43
Het Zweedse model voor particuliere archieven -
enkele afsluitende reflecties
Hoewel het Rijksarchief formeel gezien een toezichthoudende rol heeft op particu
liere archieven en de instelling via verstrekking van financiële middelen ook sturend
kan optreden is de particuliere archiefsector tamelijk ongereguleerd in Zweden.
Zoals is gebleken in dit artikel is van staatswege de 'particuliere archiefsector' her
haaldelijk onderzocht en zijn er voorstellen en suggesties ter verbetering gedaan,
maar deze hebben vaak niet tot verbeteringen geleid. Het hedendaagse netwerk van
zorg voor particuliere archieven is vooral gevormd door andere delen van het archief
wezen, de wetenschap en de archiefvormers zelf.
Daarmee is niet gezegd dat de staat, de provincies of de gemeenten niet hebben bij
gedragen aan wat hier het 'Zweedse model' voor particuliere archiven genoemd
wordt, eerder het tegendeel is waar, maar hun steun is vooral van financiële aard
geweest. Bovendien werd deze over het algemeen pas verstrekt wanneer in de sector
werkzame personen of instellingen zelf al een organisatorische oplossing hadden
gevonden. Deze oplossingen waren in veel gevallen voor concrete problemen waar
voor men zich gesteld zag en hadden in eerste instantie een ad hoe karakter die vaak
pas later een meer permanente vorm kregen.
Het gebrek aan statelijke sturing in combinatie met het feit dat particuliere archie
ven nauwelijks juridische bescherming genieten kan gevolgen hebben in een breder
perspectief. Het risico bestaat dat de bewaarde archieven eenzijdig zijn uit zowel een
geografisch als een sectoraal en een chronologisch perspectief. Gerichte statelijke
interventie in de particuliere sector wordt bovendien bemoeilijkt omdat de categori
ale instellingen autonoom kunnen opereren. Een ander probleem met het 'Zweedse
model' is dat de categoriale instellingen vaak sterk afhankelij k zijn van publieke en
private financiële steun. Een gevolg hiervan is dat instellingen vaak economisch
onvermogend zijn om bepaalde belangrijke initiatieven te ontplooien. Dit is op zich
niets unieks voor archiefinstellingen, want ook veel andere erfgoedinstellingen
opereren binnen krappe financiële kaders, maar het valt niet te ontkennen dat de
financiële afhankelijkheid beperkingen stelt aan de mogelijkheid om op lange
termijn activiteiten te plannen.
Een ander probleem dat zich voordoet wanneer men kijkt naar de situatie in Zweden
is de tamelijk complexe structuur van het particuliere archiefwezen, hetgeen (weten
schappelijk) onderzoek kan belemmeren, bijvoorbeeld wanneer het niet duidelijk is
MAATSCHAPPELIJK EN PARTICULIER ARCHIEF
39 Sundqvist, 'Business Archives in Sweden', p. 4.
40 Joan M. Schwartz, Terry Cook, 'Archives, Records and Power: The making of Modern Memory', in: Archival
Sience, vol. 2 (March 2002) p .5,12.
41 Lundberg, Vem tar plats i arkivet? Riksarkivet och personarkiven 1901-2002, Passim.
82
VIKTOR LUNDBERG EN JUSTIN KLEIN HET 'ZWEEDSE MODEL' VOOR PARTICULIERE ARCHIEVEN
42 Riksarkivets ambetsarkiv, Yngre huvudarkivet, handlingar ordnade efter 1992 ars D/D-plan, Fle:116,
"Projektetinvandrarnas kulturarv- slutrapport" (onbekend registratuurnummer).
43 http://www.ajtte.com/?page_id=468 geraadpleegd op 2012-12-05.
83
