Het'Zweedse model'voor
particuliere archieven
De ontwikkeling van de particuliere
archiefsector in Zweden
Conclusie
De wijze waarop de verwerving van particuliere archieven in Canada plaatsvindt en
in de loop der tijd heeft plaatsgevonden, maakt zelf ook onderdeel uit van het tijds
beeld. Met het doel kennis te krijgen van de methodiek van verwerving en te begrij
pen hoe een collectie gevormd is, is het nodig en interessant om zo'n
probleemstelling te behandelen. De probleemstelling luidde: "Hoe en op welke wijze
houdt het nationale beleid betreffende waardering en selectie van archieven in
Canada rekening met particuliere archieven en particuliere archiefvormers. In hoe
verre hangt dat samen met de politieke en historische context waarin de archivaris
sen in dat land werkzaam zijn en waren?"
Het nationale beleid inzake waardering en selectie van archieven in Canada is
gericht op acquisitie van overheidsarchieven en particuliere archieven in onderlinge
samenhang. Total archives streeft ernaar op een zo ruim mogelijke wijze archieven te
acquireren, die van 'national significance' zijn, op welke drager dan ook. De federale
overheid heeft daarin alleen een kaderscheppende rol, namelijk door middel van de
wetgeving. De federale overheid krijgt greep op deze archieven door het LAC. Dit LAC
krijgt en neemt de vrijheid daadwerkelijk visie en beleid te ontwikkelen op acquisitie
en daarover afspraken te maken met bijvoorbeeld het CCA. Er is in de laatste decen
nia sprake van een archival system. Het is van belang trends in de samenleving te
analyseren, omdat zo kan worden vastgesteld welke archieven van 'national signifi
cance' zijn. Total archives is een concept dat niet tot ontwikkeling had kunnen
komen als Canada een gesloten en dictatoriale samenleving was. Het ontstaan en de
toepassing van dit concept kan zodoende verklaard worden uit de politieke, sociale,
culturele, historische en cultuur-historische context. Dit wil echter niet zeggen dat
geen enkele andere instelling archief beheerde, al was het maar omdat bepaalde
groepen in de samenleving toch 'hun' archieven in eigen beheer wilden houden.
Total archives is een streven, maar niet in alle gevallen een haalbaar doel. De over
gang van total archives naar archival system is daarom verklaarbaar vanuit de sociaal-
culturele context. Er ontstond bij het LAC en de lagere overheidsorganen behoefte
om archieven daar te beheren waar ze gevormd waren, namelijk binnen de culturele
context.
Opnieuw was het de sociaal-culturele context die een nieuwe overgang in gang heeft
gezet. De digitale netwerksamenleving en overvloed aan digitale informatie deed de
rest. In het whole-society-model is namelijk de context van de archiefvormer het voor
naamste ijkpunt, maar het document staat niet langer centraal. De waardering van
het object vindt vanuit dit gezichtspunt plaats en het LAC is niet langer de eerst aan
gewezen beheerder. Gestreefd wordt naar een netwerk van archiefbeherende instel
lingen. Het LAC is daarin een van de stakeholders. Daarmee geldt total archives als
verlaten.
68
Inleiding
Een enkel sectoroverstijgend acquirerend orgaan voor particuliere archieven bestaat
niet in Zweden. Daarentegen is de zorg voor particuliere archieven sterk gedecentra
liseerd en zelfs enigzins onoverzichtelijk doordat een grote verscheidenheid aan
instellingen actief is op dit gebied. Bovendien overlappen de scheidslijnen van de uit
eenlopende aandachtsgebieden van deze instellingen elkaar niet zelden met als
gevolg dat de archieven van bepaalde typen archiefvormers bij verschillende typen
culturele instellingen aangetroffen kunnen worden. De ontwikkeling van deze, door
grote diversiteit gekenmerkte, sector is te verklaren vanuit de historische wordingsge
schiedenis en dit artikel zal een beknopte beschrijving hiervan geven. Daarbij zal met
name worden ingegaan op de verschillende trends, het ideeëngoed en de bedachte
oplossingen die aan de basis liggen van de huidige situatie. Daarnaast zal dit artikel
ook ingaan op (het gebrek aan) regelgeving voor particuliere archieven, alsmede zal
een overkoepelend, nationaal perspectief geboden worden op het totaal aan particu
liere archiefcollecties. Ten slotte zullen de voor- en nadelen van het 'Zweedse model'
voor particuliere archieven opgesomd worden.
Kort over 'particulier archief'
Onder de noemer 'particuliere archieven' vallen archiefbescheiden van zeer verschil
lende herkomst qua tijden en gebied met als gemene deler dat zij hun herkomst niet
hebben in enige vorm van overheidsadministratie. In Zweden worden particuliere
archieven van oudsher onderverdeeld in de categorieën persoons-, familie-, boer
derij- en landgoedarchieven, archieven van volksbewegingen/verenigingen en nijver
heidsarchieven/bedrijfsarchieven. Deze categorisering is door de jaren bekritiseerd
door verschillende archivarissen die om uiteenlopende redenen andere onder
verdelingen hebben voorgesteld. Desondanks unctioneert de gegeven categorisering
volgens de auteurs naar behoren als een referentiekader voor het verklaren van
particuliere archieven als verschijning en geeft het een duidelij k beeld van de breedte
van documenten die vallen onder het begrip particuliere archieven.1
MAATSCHAPPELIJK EN PARTICULIER ARCHIEF
VIKTOR LUNDBERG EN JUSTIN KLEIN
1 Voor kritiek op de categorisering, zie bijvoorbeeld Samuelsson, Göran, 'Svenska gods - jordbruksföretag
med omfattande dokumenthantering', in: Arkiv, samhalle och forskning (2010) p. 8 e.v.
69
