Yehuda Amichai (1924-2000), veroorzaakte enkele jaren geleden eveneens veel
opschudding. Ongeveer een jaar voor zijn dood werd Amichai benaderd door de
Amerikaanse Yale University, die aangaf interesse te hebben in het archief van de
Nobelprijskandidaat. Amichai beslootzijn archief te verkopen en liet zijn advocaat
toestemming vragen om zijn archief legaal uit te kunnen voeren naar de Verenigde
Staten. De directeur van het staatsarchief organiseerde een ontmoeting met de
dichter en zijn advocaat en gaf aan dat het staatsarchief het materiaal wilde kopiëren
alvorens hij Amichai toestemming zou verlenen zijn archief naar de Verenigde Staten
te vervoeren. In de voorgestelde overeenkomst was de beperking opgenomen dat het
materiaal pas na dertig jaar openbaar zou worden. Amichai ging hier echter niet mee
akkoord en wendde zich tot de staatsarchivaris, die over de hoogste juridische autori
teit beschikt met betrekking tot de archiefwet. De staatsarchivaris besloot af te zien
van het recht om het materiaal te kopiëren, waarop het archief werd overgedragen
aan de bibliotheek van de Yale University. Een jaar later, Amichai was inmiddels over
leden, werd algemeen bekend dat het archief was verkocht en naar de Verenigde
Staten was uitgevoerd. Dit leidde tot veel commotie in de Israëlische media, omdat
Amichai algemeen werd beschouwd als een nationale dichter. De verkoop van zijn
archief aan een buitenlandse bibliotheek werd gezien als een groot verlies, "a cultu
ral treasure of the highest order left Israel," zo omschreef Haaretz de kwestie.50
Naar aanleiding van de affaires rond de archieven van Kafka en Amichai stelden de
directeur van het Israëlische staatsarchief, Moshe Mossek, en de directeur van de
afdeling dynamisch archief, liana Budowski, de archiefwet van Israël ter discussie.
Zij wierpen de vraag op of het gerechtvaardigd was om het algemeen belang te
beschermen door de uitvoer van waardevolle archiefbescheiden te voorkomen, ook
als het raakt aan het recht van mensen om hun eigendom te verkopen en eraan te
verdienen. "In other words, which is preferable - the national interest or the private
one?"51
Tot slot
Onder invloed van maatschappelijke en culturele verschuivingen is de aandacht
voor het belang van het behoud van particuliere archieven in Nederland sinds het
begin van deze eeuw toegenomen. In een tweetal rapporten concludeerden de Raad
voor Cultuur en de Commissie Waardering en Selectie dat het behoud van particu
lieren archieven teveel aan het toeval wordt overgelaten en dat nieuwe wetgeving
nodig is om deze belangrijke bronnen voor onderzoek te bewaren. Ook elders binnen
de overheid wordt het belang van beleid ten aanzien van het behoud van particuliere
archieven onderstreept, zoals door minister J.P.H. Donner en staatssecretaris
Halbe Zijlstra in de Archiefvisie.
De huidige nadruk in overheidskringen op het maken van beleid biedt echter, zoals
ik in dit artikel laat zien, een te eenzijdige oplossing voor de Nederlandse problema
tiek rond particuliere archieven. Uit verschillende casussen in binnen- en buitenland
blijkt dat voor het behoud van particuliere archieven de medewerking van eigenaren
essentieel is. Het behoud zou veel meer bottom-up tot stand moeten komen, al dan
niet ondersteund met wetgeving - terwijl nu de tendens vooral top-down gericht is.
Door netwerken en lobbyen zal het draagvlak vergroot worden onder eigenaren van
particuliere archieven, wat onmisbaar is voor de overdracht van deze archieven
aan openbare archiefbewaarplaatsen.
MAATSCHAPPELIJK EN PARTICULIER ARCHIEF
50 Ibidem 236. Aryeh Dayan, 'New chapter in a sad saga', Haaretz.com (08-11-2007), http://www.haaretz.com/
hasen/spages/919 549.html. 'Yale to Hold Memorial for Amichai, Acquires Israeli Poet's Papers',
Yale University. Office of Public Affairs (13-10-2000), http://opa.yale.edu/news/article.aspx?id=3873.
51 Mossek en Budowski, 'Private Papers and Archives in Israel' 236. Moshe Mossek en liana Budowski
presenteerden hun paper tijdens het congres van de International Institute for Archival Science (HAS) in
2007.
42
PETRA LINKS PRIVÉ PAPIEREN IN BEWARING
43
