Privépapieren in bewaring1
Desalniettemin zien we een opvallende correlatie van de machtafstandsindex (MAI)
met de mate waarin de nationale archiefinstelling particuliere archieven acquireert:
Mogelijk dat de politieke missie van de centrale overheid en de mate waarin zij zich
verantwoordelijk voelt voor het welvaren van de samenleving (wat trouwens ook in
de MAI en IDV kan zijn weerspiegeld) iets kan betekenen voor de betrokkenheid van
het nationaal archief bij particuliere archieven.
Hoe ook de precieze verhouding tussen de verschillende contextuele factoren moge
zijn, het is duidelijk dat het beleid inzake particuliere archieven niet los gezien mag
worden van de politieke, sociale, culturele enz. context waarin archivarissen in
een bepaald land opereren. Deze contextuele factoren verschillen naar plaats en tijd.
Dat geldt niet alleen in de onderzochte landen, maar ook voor het Nederlandse
nationale, regionale of lokale bestel. Beleid en bestel zijn niet onveranderlijk en
evenmin vanuit de ene context zonder meer te imiteren in een andere context.
Inleiding
Het archief Rosenbaum heeft een omvang van 13,6 meter. De 109 dozen zijn
gevuld met dossiers van advocaat Martin Rosenbaum (1903-1979). Hij behartigde
de belangen van Duitse en Nederlandse Joodse overlevenden en nabestaanden, die
een vergoeding wilden voor materiële en immateriële schade ontstaan tijdens of als
gevolg van de Jodenvervolging. De documenten van Rosenbaum bevatten de schrij
nende verhalen van mensen die geruïneerd terugkeerden uit de kampen en in 194 5
hun leven weer probeerden op te pakken. Het archief Rosenbaum is één van de vele
particuliere archieven die hun weg vonden naar het NIOD.
Ik beschreef dit archief in de zomer van 2002, het was het eerste archiefmateriaal
dat ik in handen kreeg. Hierna volgden nog verschillende andere particuliere archie
ven: het onderzoeksarchief van professor W.A. Wagenaar, die Demjanjuk verdedigde
tijdens diens proces in 1987 in Israël; het onderzoeksarchief van J.G. Bruin naar de
Engelandvaart over de Noordzee; en de poreuze stukken van het in 1932 in de
Noord-Hollandse gemeente Bergen gevestigde kindertehuis Bingo, dat onderdak
bood aan Nederlandse Joodse kinderen en gevluchte Joodse kinderen uit Duitsland.
In deze jaren stond voor mij het belang van het behoud van deze archieven als een
paal boven water. En het bewaren van particuliere documenten was voor mij in geen
enkel opzicht discutabel. Toen ik in 2006 startte met de studie Archiefwetenschap
bemerkte ik echter dat het allerminst vanzelfsprekend is dat particuliere archieven in
Nederland hun weg vinden naar een archiefdepot.
Het accent van het archiefbeleid van de overheid ligt op het behoud van overheidsar
chieven, dat is zo sinds de professionalisering van het archiefbeheer in Nederland
aan het eind van de negentiende eeuw. Voor het behoud van particuliere archieven is
er geen officieel beleid. In deze situatie lijkt sinds enige jaren verandering te komen.
Op 30 juni 2011 verscheen de Archiefvisie, waarin minister J.RH. Donner en staats
secretaris Halbe Zijlstra stellen dat de Archiefcollectie NL meer omvat dan alleen
overheidsinformatie. "Om straks de geschiedenis van nu te kunnen schrijven zijn
ook archieven van maatschappelijke organisaties en bedrijven van belang."2
Voorafgaand aan de Archiefvisie pleitten twee adviesraden voor een nationaal beleid
voor het behoud van particuliere archieven. De Raad voor Cultuur bracht hierover
een advies uit in het in 2005 verschenen rapport Het tekort van het teveel. Volgens de
Raad voor Cultuur wordt het belang van particuliere archieven niet weerspiegeld in
het archiefbeleid van de rijksoverheid. Het archiefbeleid legt een onevenredig grote
nadruk op het veiligstellen van archieven van Nederlandse overheden. In Het tekort
van het teveel, stelt de Raad voor Cultuur een wettelijke bescherming van archieven
31
MAATSCHAPPELIJK EN PARTICULIER ARCHIEF
Cultuurdimensies
MAI
IDV
MAS
OVI
LTG
wel/ geen
acquisitie particuliere
archieven door NA
België
groot
hoog
hoog
sterk
hoog
geen
Turkije
groot
laag
hoog
sterk
geen
Verenigde Staten
klein
hoog
laag
zwak
laag
geen
Canada
klein
hoog
laag
zwak
laag
wel
Duitsland
klein
hoog
laag
sterk
laag
wel
Nederland
klein
hoog
laag
zwak
hoog
wel
30
PETRA LINKS
1 Dit artikel is een bewerking van de MA-scriptie 'Privépapieren in bewaring. Een onderzoek naar het
hedendaags behoud van particuliere archieven in Nederland' (Universiteit van Amsterdam januari 2010)
http://dare.uva.nl/en/scriptie/336811. Graag wil ik Peter Horsman bedanken voor zijn scriptiebegeleiding
en Alice van Diepen voor haar adviezen bij de totstandkoming van dit artikel.
2 Halbe Zijlstra en J.P.H. Donner, 'Archiefvisie' (Den Haag 30-06-2011),
http://www.nationaalarchief.nl/sites/default/ files/does/archiefvisie_0.pdf
