Staatsarchieven en dat het Directoraat de eerste autoriteit is op archief gebied in
Turkije."36 In een noot voegt Hofland daaraan toe: "Wat betreft particuliere archie
ven: de belangrijke moeten verplicht ingeleverd worden."
Maar wat verstaat men in Turkije onder particuliere archieven? Volgens artikel 3 (f)
van de 'Regeling inzake archiefdiensten van de staat'37 zijn particuliere archieven:
archieven (in de zin van artikel 3 (a)) die zich bevinden in handen van natuurlijke
en rechtspersonen en die vallen buiten de publieke instellingen en organisaties. Art.
3(a) geeft een (algemene) definitie van archiefmateriaal met onder meer de volgen
de kenmerken die dus ook voor particuliere archieven gelden:
1. betrekking hebbend op de Turkse Staat en Natie;
2. minstens dertig jaar oud of minstens vijftien jaar geleden afgehandeld;
3. alle soorten van geschreven documenten, registers, afbeeldingen enzovoort;
3. van historische, politieke, sociale, culturele, juridische en technische waarde
voor de toekomst van de Turkse natie;
4. van belang als bewijs van rechten en voor het inzicht in ethiek, gewoonten en
tradities of specifieke sociale kenmerken van een periode.
De Turkse wet- en regelgeving veronachtzaamt een belangrijk en vaak groot deel van
particuliere archieven, namelijk het deel waarmee de overheid, ten tijde van de
vorming, geen bemoeienis heeft gehad. Ataman concludeert: "What Turkish legis
lation refers to as private archives has got nothing to do with the private archives
concept. The state's understanding of private archives is ONLY official archives in
the hands of private individuals and bodies. So, it does not take into account the
"real" private archives, let alone acknowledging their existence."38
De eerder aangehaalde opmerkingen uit het interview met Directeur-Generaal
Binark kunnen met kennis van de 'Regeling inzake archiefdiensten van de staat'
beter geïnterpreteerd worden. Als Binark zegt dat het de bedoeling is dat alle archie
ven vallen onder de controle van de Staatsarchieven, bedoelt hijalle overheidsar
chieven, inclusief particuliere archieven volgens de definitie uit de regeling.
Bestudering van de catalogus van de Staatsarchieven leert dat er geen particuliere
archieven zijn opgenomen, of althans beschreven in de online catalogus. Er zijn wel
enkele bedrijven vermeld als archiefvormer, bijvoorbeeld de Sümerbank.39 Dit was
echter een staatsonderneming.40
Vroeger was in het Unesco Archives Portal naast de beroepsvereniging Arsiv-Der nog
één relevante 'association' vermeld: Tüstav Türkiye Sosyal Tarih Arastirma Vakfi,
Stichting voor Onderzoek van Sociale Geschiedenis van Turkije)Deze instelling
richt zich op het verzamelen van archiefmateriaal met betrekking tot de
Communistische Partij van Turkije.41
De inmiddels niet meer beschikbare Turkish archives site bevatte "links to archival
organizations in Türkiye". (Soms vermijdt men gebruik van het woord 'Turkey'
vanwege het synoniem met kalkoen, wellicht onwetend dat de naam van de vogel is
afgeleid van die van het land in plaats van andersom.) Onder 'private sector' waren
alleen twee archieven van banken vermeld: Yapi Kredi Bank en Ottomaanse Bank.42
Onder 'non-governmental organizations' waren tien instellingen vermeld, waaron
der Tüstav. Tenslotte waren twee buitenlandse instellingen vermeld "that relate to
Turkey but not within the borders of Turkey. "Niet genoemd was het Internationaal
Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam. Dit is echter wel het vermelden
waard, want het instituut heeft een speciale Turkse afdeling, waartoe ook archieven
horen.43
Het antwoord op het eerste deel van de opdracht kan stellig zijn, want het nationale
beleid inzake waardering en selectie van archieven houdt geen rekening met particu
liere archieven archiefvormers. De Turkse regelgeving, met name de 'Regeling
inzake archiefdiensten van de staat'hanteert een eigen definitie van 'particulier
archief'De crux om te bepalen of archief aan deze definitie voldoet is het eigendom:
is het in particuliere handen of niet? Daarnaast speelt een sterke oriëntatie op de
Turkse staat en natie een rol.
In het tweede deel van de opdracht gaat het om de samenhang met de context, om
verklaring. De scores van Turkije bij Hofstede corresponderen in sterke mate met de
context waarin archivarissen opereren, voor wat betreft machtafstand en onzeker
heidsvermijding. Ataman stelt dat de wijze waarop de staat aankijkt tegen particulie
re archieven verklaard kan worden doordat de Turkse staat "sees itself as if it is still in
the imperial period."44 De grote machtafstand verklaart de desinteresse bij de
Staatsarchieven voor particuliere archieven (volgens het internationale begrip).
De grote onzekerheidsvermijding verklaart daarnaast de nadruk die daarbij gelegd
wordt op de 'Turkse staat en natie'.
Verenigde Staten van Amerika
Wanneer men in de Verenigde Staten over archieven spreekt, maakt men onder
scheid tussen records en archives. Records zijn de bescheiden die nog een actieve rol
spelen in de processen waarbinnen zij zijn opgemaakt of ontvangen. Onder archives
worden de bescheiden verstaan die hun actieve rol in het bedrijfsproces hebben ver
loren, maar nog wel evidential en informational value hebben in een cultureel
erfgoed kader.
Overheidsarchieven (zowel records als archiveszijn alle archieven van de federale
overheid, regionale en lokale overheden, en worden aangeduid met de term public
records, vaak ook wanneer het naar Amerikaanse maatstaven public archives betreft.
Particuliere archieven worden doorgaans manuscripts genoemd. Ook de term papers
wordt wel eens gebezigd, bijvoorbeeld wanneer het gaat om de archieven van presi
dent Bush: de Bush papers. Het gebruik van de wat letterlijke vertaling van particulie
re archieven, private archives, is zeer sporadisch. Onder particuliere archieven
worden in de Verenigde Staten feitelijk alle niet overheidsarchieven verstaan. Het
kan dan gaan om persoonsarchieven, familiearchieven, kerkarchieven, bedrijfsar
chieven enz.
Het belangrijkste instituut voor archieven op federaal niveau is de National Archives
and Records Administration (NARA). NARA is gevestigd in Washington en kent
MAATSCHAPPELIJK EN PARTICULIER ARCHIEF
36 P. Hofland, "Schatkamer der archieven. Het archiefwezen in Turkije", Nederlands Archievenblad (1993)
216-228.
37 http://www.devletarsivleri.gov.tr/Forms/pgArticle.aspx?Id=9A7ECB76-4A29-4092-920B-4ElC80E81B62.
Engelse tekst in Archivum 41 (1996) 225-232. Daarin is 'özel arsivler' vertaald door 'special archives', terwijl
worden bedoeld: particuliere archieven. Het is verwarrend dat 'özel' zowel 'privé particulier' als 'bijzonder'
betekent. Zie ook Bekir Kemal Ataman, 'Özel arsivler' (Particuliere archieven),ïskenderiyeyazilari
(Alexandrijnse geschriften) 9/4 (1997).
Geraadpleegd via http://www.beyaz.net/tr/arsiv/makaleler/bekir-kemal-ataman/ozel-arsivler.html
24
ERIC KETELAAR, DIRK JAN DOLFING, INES VAN DIJK, ELINE DE GRAAF, THEO VERMEER, ERIK VISSCHER
PARTICULIERE ARCHIEVEN IN CONTEXT
38 Persoonlijke e-mail van Bekir Kemal Ataman aan Erik Visscher (27-10-2009).
39 http://www.devletarsivleri.gov.tr/katalog/
40 Zürcher, 239.
41 http://www.tustav.org
42 http://www.obarsiv.com/index.html
43 http://www.iisg.nl/uste/
44 Persoonlijke e-mail van Ataman aan Visscher (27-10-2009).
25
