vraagt zich in zijn epiloog bij het Jaarverslag 2008 af of vanuit maatschappelijk
oogpunt de aandacht beperkt moet blijven tot overheidsarchief of dat meer aandacht
moet worden besteed aan niet-overheidsarchieven met maatschappelijk belang.16
Hij bepleit voorts "samenwerking (geen concurrentie!met erfgoedpartners binnen
eenzelfde regio of stad, zowel structureel als incidenteel. De respectieve dienst
hoofden zullen aangemoedigd worden om op zoek te gaan naar vormen van samen
werking, meer bepaald op het vlak van collectievorming (verwerving, inlopen van
de achterstanden bij de overbrenging van archieven)."
Overigens is er, op grond van de verdeling van taken in het Belgische archiefstelsel,
voor het Algemeen Rijksarchief niet veel aanleiding of ruimte voor een actief beleid
ten aanzien van particuliere archieven. De verantwoordelijkheid hiervoor is - als cul
tureel benoemde invalshoek - gedelegeerd naar de gewesten. Vóór deze federalisering
was de zorg voor het erfgoed in de vorm van archieven nagenoeg geheel een aangele
genheid van particulier initiatief en lag het ook niet voor de hand dat een archiefin
stelling van de overheid zich op dit terrein zou manifesteren.
De scheiding van de juridische verantwoordelijkheid voor publiekrechtelijke archie
ven enerzijds en voor privaatrechtelijke archieven anderzijds sluit goed aan op de
hoge scores op machtafstand. De federale overheid is dominant ten aanzien van
overheidsarchieven en laat de zorg voor particuliere archieven over aan de gewestelij
ke overheden, die ook niet zelf de acquisitie en het beheer van particuliere archieven
voor hun rekening nemen, maar dat overlaten aan autonome private instellingen,
die ze subsidiëren.
De financiële middelen van het Algemeen Rijksarchief zijn duidelijk geoormerkt
voor het in stand houden van de organisatie en haar kerntaken. Het is niet verwon
derlijk dat overheidsinstellingen in landen met een grote machtafstand weinig
speelruimte hebben om hun middelen aan andere zaken te besteden dan aan hun
kerntaken. In het Algemeen Rijksarchief ligt de nadruk op gelijke taakuitvoering
door alle departementen (afdelingen) op basis van vakinhoudelijke normen en
regels en vakmatige kennis en vaardigheden. Anderzijds is de besluitvorming over de
acquisitie belegd bij een toetsingscommissie die adviseert aan de Algemene
Rijksarchivaris en is de bewerking van particuliere archieven ondergebracht bij een
kleine, centrale afdeling van het Algemeen Rijksarchief. Ook dit past bij een sterk
hiërarchische besluitvorming in instituties in een cultuur met grote machtafstand
en bij het inzetten van specialisten in organisaties die onzekerheid willen vermijden.
Het toetsen van de theorie van Hofstede op het acquisitiebeleid van het Algemeen
Rijksarchief van België is niet zonder problemen. Hofstede constateert in zijn bevin
dingen dusdanig verschillende scores in Vlaanderen en Wallonië dat hij ze als aparte
entiteiten in zijn overzichten van landen presenteert. Het Algemeen Rijksarchief
bedient echter het hele land en de Vlaamse en Waalse provincies. Deze complicatie
maakt het Algemeen Rijksarchief van België eigenlijk ongeschikt als case. Toch kan
gesteld worden dat de geringe belangstelling - of zelfs blinde vlek - voor particuliere
archieven goed past bij de scores van België op machtafstand (MAI 61) en onzeker
heidsvermijding (OVI 97).
Canada
Uit de naam Library and Archives Canada (LAC) blijkt al dat de National Archives
of Canada en de National Library of Canada gefuseerd zijn.17 LAC is de archiefdienst
op federaal niveau. Deze fusie vond plaats in 2004. Het mandaat van de organisatie
maakt duidelijk dat deze fusie voortgekomen is uit de wens gezamenlijk het erfgoed
van Canada te beheren en te bewaren. De missie van LAC valt uiteen in drie aspec
ten, te weten: bouwen aan het culturele geheugen, toegang verlenen tot het docu
mentaire erfgoed en dat erfgoed preserveren en het managen van de kennisbronnen
met betrekking tot het verleden.18 De fusie is de uiterste consequentie van het total
archives beleid. Het sedert de jaren '70 van de vorige eeuw gehanteerde begrip total
archives houdt in dat zowel archiefbescheiden van de overheid als van particulieren
worden bewaard ongeacht de drager, ook wel het medium geheten, met het doel de
Canadese samenleving volledig te documenteren.19 Dit hangt samen met de sociale,
historische en politieke context van Canada. Canada is een multiculturele natie
waar men respect wenst voor diversiteit en waar tolerantie ten opzichte van diverse
groepen immigranten hoog in het vaandel staat.20 Total archives staat voor een totale
visie op archieven en een totale visie op de samenleving. Dat is breder dan alleen een
visie voor overheidsarchieven en oneindig veel breder dan alleen een visie voor
geschreven archiefbescheiden.
Dein 1985 opgerichte Canadian Council of Archives21 speelde samen met de
National Archives of Canada een rol in het beleid inzake het gemeenschappelijke
erfgoed. Vanaf de jaren '90 zochten lokale en regionale entiteiten sterker naar hun
eigen sociale en culturele identiteit. Een identiteit die besloten ligt in het culturele
erfgoed. Zo kon het gebeuren dat de collectieve verantwoordelijkheid voor het
erfgoed moest worden gedeeld en dat niet meer alleen de National Archives of
Canada hiervoor verantwoordelijk was.22
Stedelijke en provinciale archiefdiensten beheren vanaf 1995 de particuliere
archieven die zijn gevormd binnen de werkingssfeer van de betreffende dienst.23
Ook ontstonden in deze periode enkele particuliere instellingen die particulier
archief beheren, voornamelijk aan de universiteiten.
Het tot archival system geëvolueerde total archives is tot op de dag van vandaag
leidend voor LAC. In het acquisitiebeleidsplan van 2000-2005 staat beschreven
welke archieven op federaal niveau worden bewaard en welke archieven voor regio
nale en stedelijke archiefdiensten bestemd zijn. Tevens geeft dit beleidsplan aan
welke thema's op grond van bepaalde criteria voor de National Archives of Canada
interessant zijn.24 In het beleidsplan 2005-2010 wordt het voornemen uitgesproken
dat de nationale collectie de geografische, intellectuele, taalkundige en culturele
diversiteit van Canada uit verleden en heden moet representeren. Richtinggevend is
MAATSCHAPPELIJK EN PARTICULIER ARCHIEF
15 http://nl.wikisource.org/wiki/Archiefwet_van_24_juni_1955
16 Jaarverslag2008, 85: http://extranet.arch.be/arch/Rijksarchief_jaarverslag_2008.pdf
17 http://www.collectionscanada.gc.ca/about-us/index-e.html
18 http://www.collectionscanada.gc.ca/obj/012/f2/012-301-e.pdf. In dit beleidsplan staat alles wat in deze
paragraaf in het kort beschreven is, uitgebreid genoteerd.
19 Laura Millar, "Discharging our Debt: The Evolution of the Total Archives Concept in English Canada",
Archivaria 46 (1998) 103-146, Vgl. Robert C. Fisher, "Records of dubious research value: developing and
implementing acquisition policy for the records of non-profit organizations at library and archives Canada",
Archivaria 62 (2006) 47-75.
18
ERIC KETELAAR, DIRK JAN DOLFING, INES VAN DIJK, ELINE DE GRAAF, THEO VERMEER, ERIK VISSCHER
PARTICULIERE ARCHIEVEN IN CONTEXT
20 Terry Cook, "Archival Principles and cultural diversity: Contradiction, Convergence or Paradigm Shift";
A Canadian Perspective", Comma (2007) 3-4, 43-46.
21 http://www.cdncouncilarchives.ca
22 Millar, 139.
23 National Archives of Canada, Private Sector Acquisition: orientation 1995-2000, 3.
24 National Archives of Canada, Collection Development Framework:
http://www.collectionscanada.gc.ca/collection/framework/ 003024-200-e.html
19
