Amerikaanse Nationaal Archief (in 2004 was dat een man, en wel John W.
Carlin) is de naam van de functie. Hoewel? 'The archivist of the United States' is in
de film uiteindelijk ook nog 'curator'En dat doet toch wel denken aan de 'conser
vator van museum x', een functionaris die -althans in Nederland en volgens de
directeur van het Nationaal Historisch Museum Valentijn Byvanck, "de scepter
zwaaide en bepaalde wat er in de zalen moest worden getoond".15
Byvanck spreekt in het interview in de verleden tijd, en dat geeft wel te denken
over de rol die volgens hem voor de curator in de toekomst is weggelegd.
We kennen van de echte archivarissen hun opleidingsniveau, kennis, competen
ties en weten - althans, we mogen veronderstellen - dat zij zijn opgeleid en pro
fessionals zijn. Het aantal niet als archivaris opgeleide 'archivarissen' is in de
fictie echter groot te noemen en zij vormen in de meeste van de hier opgenomen
werken dan ook de boventoon, zij zijn omnipresent.
Werk voor leken
De eigenlijke aanleiding voor deze bijdrage, de opleiding, scholing en competen
ties van de archivaris, sneeuwt wat onder door de beschrijving van werkzaamhe
den en attitude en uiterlijke verschijning. Op zich verbaast dit niet, want er wordt
maar zelden aandacht geschonken aan de opleidingsvereisten. Archivaris zijn; je
hoeft er niet eens voor te zijn opgeleid. Althans, dat geldt voor poppenspeler
zonder uitzicht Craig Schwartz die in de film Being John Malcovich van Charlie
Kaufman en Spike Jonze reageert op een advertentie met de volgende tekst: "short
file clark with unusually nimble and dextrous fingers, needed for speed filing"Hij
wordt direct aangenomen als hij in het sollicitatiegesprek zegt een uitstekend
archivaris te zijn, om vervolgens te worden onderworpen aan een test: het op
volgorde leggen van enkele kaartjes.
Niet veel anders vergaat het de eerder genoemde Stella Verstarre uit De ordening,
die als filosofe een archief inventariseert. Haar Italiaanse evenknie is Katia
Steiner, een literatuurwetenschapper van achter in de dertig, in Elia Barceló's
roman El vuelo del hipogrifo (Stemmen uit het verleden)Katia krijgt opdracht het
archief van een wetenschapper te helpen inventariseren. Daarnaast zijn er meer
leken-archivarissen aan het werk, ik noem er enkele. Om te beginnen de goed
willende amateurs die archiefwerkzaamheden verrichten, zoals de 'assistenten'
van K. en vrouw Mizzi van de burgemeester in Das Schlofi van Franz Kafka. Maar
meestal zijn het historici, zoals de anonieme historicus in Das Glasperlenspiel van
Hermann Hesse en historicus Antoine Roquentin die al in het begin van de
roman La Nausée van Jean-Paul Sartre, opmerkt dat "[w]at al die bronnen missen
[is] ruggegraat en onderlinge samenhang". Dan de aan de universiteit
ontslagen historicus met een alcoholprobleem Faruk Darvinoglu, die voor het
eerste voorkomt in de roman van Orhan Pamuk Sessiz Ev [Het huis van de stilte
en blijkens een schets in Beyaz kale [De witte vesting"elke zomer in het
'archief' gaat scharrelen om een echt verhaal te schrijven". Jörgen
Tesman tenslotte, in Henrik Ibsen's Hedda Gabler, die zijn huwelijksreis heeft
HANS WAALWIJK GELEERDHEID, GELETTERDHEID, WIJSHEID, ERUDITIE, LIST, BEDROG, DOODSLAG EN MOORD
IN EEN GEROMANTISEERD BEROEP
14 Wolfgang Leesch, ,Archivar und Literatur. Betrachtungen zur deutschen Literaturgeschichte', in: Wolfgang
Leesch, Gesammelte archivwissenschaftliche Arbeiten (Brussel: Algemeen Rijksarchief, 1994) pp. 213-226.
15 Rosan Hollak, 'Weg met de tekstbordjes. Vier visies op het ideale museum', NRC-Handelsblad Cultureel
supplement van 11 september 2009, p. 4-5, aldaar 5.
89