geleid. Goed geïllustreerd is dat door Charles Chaplins 'The Great Dictator' uit
1940; de scène waarin beide dictators de barbiersstoel zo hoog mogelijk op
krikken om letterlijk niet voor elkaar onder te doen. Van de echte Mussolini is
bekend dat hij jaloers was op Hitier, wedijver speelde een rol bij zijn besluitvorm
ing. Zijn besluitvorming, want als besluiten ook nog eens alléén worden
genomen, zonder ruggespraak, zonder overleg, dan ligt het voor de hand dat ze
niet wordt opgetekend, niet vastgelegd.67
De eerder genoemde historicus Kershaw verhaalt over het door Mussolini in 1940
impulsief en arbitrair genomen besluit om Griekenland aan te vallen.68 Een
besluit dat zijn oorspong vond in de relatie Mussolini-Hitler; de Italianen hebben
in april 1939 Albanië (binnen drie dagen) bezet; Hitier heeft op 4 oktober 1940
tijdens een ontmoeting aan de Brennerpas, - waar waarschijnlijk niet over
'Griekenland' is gesproken - zijn plannen om de Sovjetunie aan te vallen ont
vouwd, en en-passant Roemenië bezet. Mussolini kan en wil niet achter blijven, zo
blijkt. In deze situatie namelijk, neemt Mussolini impulsief als hij is, het gewraak
te besluit om Griekenland in te lijven. Een besluit dat, zo zal later blijken, het
begin van de aanval op de Sovjetunie door Duitsland zal vertragen tot juni 1941,
met alle gevolgen van dien.69
Interessant is, dat het betoog van Kershaw wordt ondersteund door een 'oog- en
oorgetuige', graaf Galeazzo Ciano, onder Mussolini Minister van Buitenlandse
zaken, tevens diens schoonzoon. Een dagboekaantekening van 12 oktober 1940
luidt: [h]ij [Mussolini, HW] [is] verontwaardigd over de Duitse bezetting van
Roemenie 'Hitier stelt mij telkens weer voor een fait accompli. Dit keer zal ik
hem met gelijke munt betalen. Hij zal uit de kranten lezen, dat ik Griekenland
heb bezet. Op die manier zal het evenwicht hersteld worden' [volgens Mussolini,
in de woorden van Ciano, HW], De Duce schijnt nu vastbesloten te zijn om
door te zetten".70
Niet of moeilijker aansprakelijk gesteld worden
Voor rechtspersonen, overheid of niet, is het van belang om te voorkomen
aansprakelijk te worden gesteld. Voor natuurlijke personen geldt dit ook, maar dat
is een ander verhaal. Integriteit, eerlijkheid, rechtsgelijkheid, geen bevoor-of
benadeling van derden zijn aspecten van behoorlijk bestuur. En er is maar een
manier om dit aan te tonen: het vastleggen van de besluitvormingsprocedures,
het proces van besluitvorming en het besluit. Met nadruk vastleggen en niet 'op
schrift stellen', want een mondeling gegeven antwoord op een vraag van bijvoor
beeld de Belastingtelefoon, wordt opgenomen en daarmee vastgelegd, de zoge
naamde voice log, ook als het antwoord op een vraag op zijn zachtst gezegd onjuist
is en zelfs tot Kamervragen leidt, zoals bij de suggestie om een belastingformulier
HANS WAALWIJK WAT NIET WEET, DEERT!
67 Wat voor Hitler gold (zie noot 33), gold volgens Kershaw ook voor Benito Mussolini, Kershaw, Fateful
Choices, p 145, 476, 481.
Josef Stalin deed voor beide heren overigens niet onder. Ibidem, p. 291 e.v. 481, zie ook Isaac Deutscher,
Stalin. Een politieke biografie II (1925-1946) (Vertaald uit het Engels door Wouter Gortzak) (Nijmegen
19752 [1962]) p. 129, 153 noot 18).
68 Kershaw, Fateful Choices, p. 170. Dat Mussolini's idee om Griekenland aan te vallen van ouder datum is
[Ibidem, p. 162 e.v.], doet hieraan niets af.
69 Hitler had het besluit tot de Duitse aanval op de Sovjetunie genomen op 31 juli 1940, op 18 december
1940 gevolgd door een richtlijn ter voorbereiding daarvan. Kershaw, Fateful Choices, p. 70. Het mondeling
genomen besluit van 31 juli 1940 is eerst eind september 1940 (schriftelijk) bevestigd, Ibidem, p. 498,
noot 48.
70 Ciano's dagboek 1939-1943. Ingeleid door Sumner Welles. Naar de Amerikaanse uitgave van Hugh Gibson,
vertaald door A. van Dorp. (Amsterdam 19483) p. 339.
213