Roma-vervolging vindt in Europa plaats vanaf de middeleeuwen. Een blauwdruk
voor gecoördineerde 'strijd tegen de 'zigeunerplaag'46 bestond tot midden jaren
1930 niet,47 althans, niet tot het verschijnen van een aantal circulaires. Regionaal
bestonden er al jaren verordeningen en verboden, maar onder de nazi's veran
derde er iets. Een door Heydrich48 georganiseerde bijeenkomst op 21 september
1939 zou de weg vrijmaken voor de Bekampfung der Zigeunerplage en de Endgültige
Lösung der Zigeunerfrage, door de onder Himmler opererende Reichszentrale zur
Bekampfung des Zigeunerunwesens. Verschil met de wijze van oplossing van het
'joodse vraagstuk' was er eigenlijk niet. Het - mondeling gegeven - bevel echter,
om alle Roma zonder uitzondering te interneren, om ze "ebenzo wie die Juden
auszurotten" is van Himmler en stamt van 16 december 1942.49 Mogelijk was dit
ingegeven door weer een opdracht van Adolf Hitler, gegeven tijdens een bespre
king tussen Himmler en Hitier op 10 december 1942.50 Bewijs hiervoor is er
echter niet.51 Evenmin is er bewijs overgeleverd, dat voor Roma het doek op het
zelfde moment viel als voor Joden, namelijk met het besluit van Adolf Hitler van
december 1941. Dus ruim een jaar voor de genoemde besprekingen tussen
Himmer en Hiltler in december 1942. Indien dat zo is, kan dat het gevolg zijn van
het feit dat onder 'Joden' impliciet vaak ook andere (bevolkings)groepen werden
begrepen. Wanneer het besluit tot de uitroeing is genomen, zullen we uiteindelijk
niet te weten komen omdat dat besluit/bevel niet is vastgelegd. Of het moet zo
zijn dat we ooit horen over een archiefvondst a la Gerlach's en bijbehorende
reconstructie van het gebeurde.
Het niet vastleggen van besluitvorming bij de Endlösung der Judenfrage en de
Endgültige Lösung der Zigeunerfrage ligt, naar het er op lijkt, in het verlengde van
een passage in Hitiers 'Mein Kampf, dat "alle geweldige wereldschokkende
gebeurtenissen nooit door geschreven tractaten, maar altijd alleen door het
gesproken woord zijn veroorzaakt".52 Hitier en consorten zullen zich niet echt
zorgen hebben gemaakt over het niet-vastleggen van de besluitvorming. Er lag
HANS WAALWIJK WAT NIET WEET, DEERT!
46 Niet alleen in Duitsland is sprake van het gebruik van het woord 'Zigeunerplage'ook officiële Nederlandse
documenten uit de jaren 1920 gebruiken het woord 'zigeunerplaag'. Vgl. B.A. Sijes (e.a), Vervolging van
zigeuners in Nederland 1940-1945, ('s-Gravenhage 1979) p. 29.
47 Althans, voor zover mij bekend zijn er geen bronnen overgeleverd waarin expliciet sprake is van 'een
totale uitroeiing' of vermoording van Roma. Dit betekent natuurlijk niet dat het niet gebeurde, vergelijk
de 'Nederlandse' 'heidenjacht" in de jaren 1720-1730. Volgens historicus O van Kappen Geschiedenis der
zigeuners in Nederland, 1965) is "[h]et niet overdreven te beweren dat [zigeuners] in de eerste helft
van de 18e eeuw systematisch zijn uitgeroeid". Sijes, Vervolging van zigeuners in Nederland, p. 4 (alwaar ook
het citaat van Van Kappen) p. 33.
48 Zie: Ian Hancock, 'Responses to theporrajmos: the Romani holocaust', in: Alan Rosenbaum (red.), Is
the Holocaust UniquePerspectives on Comparative Genocide (Boulder 1995) p.39-64, ook op The Romani
Archives and Documentation Centre, www.radoc.net/ (geraadpleegd op 4 mei 2007).
Enkele dagen na deze bijeenkomst is onder Heydrichs leiding de Sicherheitspolizei (Sipo) en de
Sicherheitsdienst des Reichsführers SS (SD), samengevoegd tot Reichssicherheitshauptamt (RSHA).
49 Joachim S. Hohmann, Geschichte der Zigeunerverfolgung in Deutschland (Frankfurt, New York 1981) p.15 5;
Zimmerman, Rassenutopie und Genozid, p. 374.
50 Sybil H. Milton, '"Gypsies" as Social Outsiders in Nazi Germany', in: Robert Gellately, Nathan Stoltzfus
(red.), Social Outsiders in Nazi Germany. (Princeton, Oxford 2001) p. 212-232 aldaar p. 226.
51 Zimmerman, Rassenutopie und Genozid, p. 374, 379.
52 Het citaat is afkomstig uit Adolf Hitler, Mijn Kamp [vertaald door Steven Barends) Amsterdam, z.j [1942]4)
p. 581. In Mein Kampf Leipzig, uitgave 1943) p. 525 luidt de tekst: "alle gewaltigen, weltumwalzenden
Ereignisse [sind] nicht durch Ge-schriebenes, sondern durch das gesprochene Wort herbei-geführt worden
209
