taald als 'afgezonderd' of 'geheime gedachte'. Bij de Romeinen was secretus een
ruimer begrip dan het huidige woord 'geheim'; dat wat zich niet in het publieke
domein, maar in het privédomein afspeelde of bevond, was secretus. 'De eenzaam
heid opzoeken' is in het Latijn dan ook petere secretum.
Tegenwoordig ligt de nadruk bij geheimhouding meer op het actief verborgen
houden van iets. Dit is terug te zien in definities die door verschillende takken
van wetenschap zijn gevormd. Antropoloog Stanton K. Tefft maakt een scherp
onderscheid tussen geheimhouding en privacy. Geheimhouding in het algemeen
definieert hij als het verplicht of vrijwillig, maar berekenend verbergen van infor
matie, activiteiten of relaties. Privacy daarentegen is het verbergen van informatie
die tegenover buitenstaanders als moreel of ethisch neutraal kan worden
beschouwd. Geheimhouding in de privésfeer beschrijft Tefft dan ook als het ver
bergen van persoonlijke activiteiten of daden die door buitenstaanders als
immoreel of illegaal gezien kunnen worden.2
Bij Tefft heeft geheimhouding in de privé-sfeer vooral een negatieve klank
gekregen. Filosofe Sissela Bok geeft een meer neutrale beschrijving. Haar definitie
van geheimhouding is 'opzettelijke verberging' (intentional concealment).3 Bok
benadrukt dat privacy een conditie is waarin een individu beschermd is tegen
ongewenste toegang door anderen. Indien nodig zoeken mensen extra bescher
ming in geheimhouding. In tegenstelling tot de definiëring van Tefft, sluit de
definiëring van Bok niet uit, dat het opzettelijk geheim houden van moreel of
ethisch neutrale informatie niet alleen in de publieke, maar ook in de privé-sfeer
als een sociale strategie kan worden ingezet.
Tefft benadrukt verder dat geheimhouding een sociale strategie is, die gebruikt
wordt in relaties tussen individuen en tussen groepen. De reden om iets geheim
te houden, is omdat iemand daar voordeel bij kan hebben in een relatie tot andere
mensen. Hoe groter de groep die een geheim deelt, hoe meer middelen nodig
zijn om dat geheim te bewaren. De wijze waarop leden van een groep onderling
communiceren, kan beïnvloed worden door het geheim dat ze delen.
Deze definities tonen aan dat aan geheimhouding meerdere betekenissen gegeven
worden. Hoe kan geheimhouding hier dan het beste bestudeerd worden?
Processen van geheimhouding
Als we geluk hebben is een geheim op schrift gesteld, en kan de fysieke toestand
van deze informatie ons veel vertellen over gebruiken rond geheimhouding en de
omvang van het geheim. Veel geheimen zullen echter nooit een fysieke neerslag
krijgen, waardoor geheimhouding nog moeilijker te bestuderen is. Politici bijvoor
beeld zullen een groot geheim niet snel op schrift stellen. Aanwijzingen van
geheimhouding zijn dan bijvoorbeeld wetgeving over geheimhouding of diploma
tiek taalgebruik. Zelfs lichaamstaal kan een aanwijzing van het bestaan van een
geheim zijn.
Socioloog Georg Simmel heeft geheimhouding onderverdeeld in een aantal
onderling gerelateerde sociale processen. Het herkennen van deze processen
vergemakkelijkt het vergelijken van geheimhouding tussen culturen, want zo zijn
unieke historische en culturele factoren te onderscheiden van de meer universele
kenmerken van geheimhouding.
MARIEKE KROONEN DE GEHEIME ARCHIEVEN VAN DE VERENIGDE OOST-INDISCHE COMPAGNIE
EN DE EAST INDIA COMPANY
2 S.K. Tefft, 'Secrecy as a social and political process', in: S.K. Tefft (ed.), Secrecy. A cross-cultural perspective.
(New York 1980) p. 320.
3 S. Bok, Secrets. On the ethics of concealment and revelation (New York 1982) p. 10.
185